فروش استقراضی (Short Selling) دهه‌ها در بازارهای مالی جهانی رواج داشته و در بازار سرمایه، کامودیتی‌ها و همچنین رمزارزها از این نوع ابزار مالی بسیار استفاده می‌شود. کارکرد فروش استقراضی به این صورت است که فرد دریافت کننده متعهد که خود مالک دارایی مالی نیست تعدادی سهام یا هر دارایی مالی دیگری را از شخصی که سهام دارد (عموما نزد کارگزاری سپرده) به امید آنکه آن سهم یا دارایی مالی در آینده کاهش قیمت پیدا کند استقراض می‌کند. به نوعی عملا در زمان قرض گرفتن دارایی را می‌فروشد و در نهایت در تاریخی که مشخص کرده باید همان تعداد سهامی که قرض کرده است را بازگرداند. اگر قیمت سهم یا دارایی مالی ریزشی باشد از آن محل سود کسب کرده و اگر در این بین رشد قیمتی داشته باشد زیان می‌کند.
آشکار است توسعه ابزارهای مالی باعث افزایش کارایی در بازارسرمایه می‌شود. شاهدیم به جز بعضی نمادها که روی آنها آپشن داریم عموما ۹۵ درصد ارزش معاملات روی سهام، بازار یکطرفه است اما فروش استقراضی بازار را دوطرفه می‌کند. از طرف دیگر در بسیاری از سهم‌ها سهامداران عمده وجود دارند که اصطلاحا سهام را هولد کرده‌اند و هولدرهای آن سهم هستند و قصد فروش ندارند، در اصطلاح سرمایه گذار منفعل هستند که سیت‌های مدیریتی داشته و یا کنترل شرکت را در دست دارند و اهداف راهبری شرکت را دارند نه نوسان گیری از قیمت سهم؛ برای آنها نیز مزیتی ایجاد می‌شود که می‌توانند به وسیله قرض دادن سهم کارمزدهایی نیز بگیرند.
مشکلی که در زمینه فروش استقراضی از سال ۱۳۸۵ طرح شد بحث ربوی بودن آن بود، زیرا عملا کسی که دریافت کننده تعهد فروش استقراضی است باید بهره‌ای به شخص قرض دهنده بدهد. بر همین اساس کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در این دوره چندین راهکار داد از جمله خرید و فروش نقد سلف که در سال ۸۷ ارائه شد و راهکار دیگر فروش نقد سهام همراه با حق اختیار خرید و فروش بود که در سال ۹۳ ارائه گردید. اما دو راهکاری که به آن رسیدند به دلیل هزینه‌های عملیاتی و پیچیدگی‌های اجرایی چندان قابلیت پیاده‌سازی نداشتند. در سال ۹۷ در رابطه با بحث قرارداد فروش تعهدی به تفاهم رسیدند و این فروش استقراضی در قالب فروش تعهدی مشکل ربوی بودنش نیز رفع می‌شود و مبتنی بر عقود اسلامی است.
معضل فعلی بحث بستر معاملاتی است که باید هم در پلتفرم‌های کارگزاری OMS و هم بحث سپرده گذاری تعریف شود، زیرا اشخاصی که عموما سهامداران عمده هستند و سهمشان را نزد کارگزاری قرض می‌دهند، سهمشان عملا باید فریز و نگهداری شود و به ازای زمانی که نگهداری می‌شود کارمزدی تعیین شود و از طرف دیگر شخصی که سمت متعهد فروش استقراضی است نیز باید ودیعه‌ای بگذارد و کارمزد پرداخت کند.
- ابراهیم سماوی – کارشناس بازار سرمایه
- شماره ۵۲۷ هفته نامه اطلاعات بورس