کم بودن ارزش و حجم معاملات در بازار سرمایه به معنای کم بودن میزان خرید و فروش در راستای کاهش معاملات سرمایه‌گذاران فعلی است. ضمن آنکه در این میان به دلیل اینکه بازار از جذابیت خاصی برخوردار نیست، سرمایه‌گذاران جدید هم وارد این بازار نشده و نتوانستند فعال باشند بنابراین حجم کم معاملات سرمایه‌گذاران منجر به کاهش حجم معاملات در کل بازار شده است.
این موضوع هم به مسائل و مشکلاتی که بازار در شرایط فعلی با آن مواجه است، ارتباط پیدا می‌کند. نکته قابل توجه اینکه می‌توان موضوعاتی که بازار سرمایه با آن دست و پنجه نرم می‌کند را در صنایع مختلف به صورت جداگانه تحلیل کرد مانند صنایع پتروشیمی و پالایشی‌ها، معدنی‌ها، خودرویی‌ها و بانکی‌ها که این موارد در هر کدام به یک شکل قابل بحث است.
به‌طور کلی واقعیت اینکه کلیت بازار در حوزه سهم و نه اوراق بدهی جذابیت سال‌های گذشته را ندارد، ضمن آنکه جذابیت در بازار سرمایه به معنی بازدهی و انتظارات خوب از آینده سهام است که در بازار سرمایه کم شده درنتیجه سرمایه‌گذاران هم کمتر خرید و فروش انجام می‌دهند.
درخصوص اثراتی که این موضوعات بر صنایع می‌گذارد به طور مشخص می‌توان به گروه پتروشیمی و پالایشی و بخشی از خودرو اشاره کرد که بیشتر از تصمیمات دولت متأثر شده‌اند. مثلا یکی از مهمترین مسائل صنعت خودرو، قیمت‌گذاری دستوری در این صنعت بوده که مدت‌هاست خودرویی‌ها را با چالش مواجه کرده است. ضمن آنکه در حوزه تأمین ارز برای واردات مواد اولیه‌ای که می‌خواهند و قطعاتی که مورد نیازشان است، سدی به نام تصمیمات دولت مقابل آنها قرار دارد.
در حوزه پتروشیمی‌ها و پالایشی‌ها هم مسائلی که مربوط به صادرات دارند و همچنین محدودیت‌هایی که درخصوص فروش ارز حاصل از صادرات (درمورد قیمت و بازاری که می‌توانند عرضه کنند) با آن مواجه هستند، منجر به این شده که حجم درآمدهایشان، سود و EPS آنها کاهش پیدا کرده است. نکته قابل توجه اینکه این موضوع به خصوص در پتروشیمی‌ها کاملا ملموس است چراکه توانایی سودسازی گذشته را ندارند و همانطور که گفته شد این کاهش درآمدها به دلیل محدودیت‌ها و مقرراتی که وضع شده بر پارمترهای اصلی مثل تأمین قطعات، تأمین مواد اولیه و فروش ارز حاصل از صادرات است.
بهتر است توجه داشته باشیم اینکه می‌گوییم بازار سرمایه نسبت به سایر بازارهای موازی عقب افتاده، نیاز به اطلاعات دقیق‌تر دارد و تصور شخصی من این است که شاید به این شکل نباشد چراکه خود بازار سرمایه با بازاری مانند ارز هم ارتباطاتی دارد به طوری که اگر در بازار ارز رونقی اتفاق افتد، قاعدتا بر روی شرکت‌های بازار سرمایه هم اثر می‌گذارد.
بر این اساس تصور این است که در یک سال گذشته رونق همه بازارها شاید به شکل بازدهی سال ماقبلشان نبوده است. مثلا با نگاهی به بازار مسکن متوجه می‌شویم که حجم معاملات در این بازار پایین آمده البته ممکن است قیمت‌ها در مناطقی افزایش پیدا کرده باشد اما حجم معاملات کاهش پیدا کرده است.
باتوجه به موارد گفته شده در کل به نظر می‌رسد همه بازارها دچار افت معاملاتی شدند و فقط در بازار سرمایه به طور مشخص مشهود است چراکه بیشتر در معرض دید است. یعنی بازار به واسطه اینکه می‌توان در آن به طور شفاف و روزانه حجم معاملات و روند را دید، بیشتر نوسانات آن به چشم می‌آید. ضمن آنکه نکته دیگر اینکه در بازار سرمایه گروه کثیری از تحلیلگران وجود دارد که شرایط فعلی و آتی را تحلیل و براساس آن تصمیم‌گیری می‌کنند درنتیجه این هوشمندی سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه واکنش به پارامترهای اقتصادی را سریع‌تر نشان می‌دهد و باتوجه به شفافیت حجم و روند معاملات در بازار این نوسانات زودتر دیده می‌شود. معاملات بورس عمدتاً توسط اشخاص حقیقی و حقوقی انجام می‌شود که توانایی تحلیل و ارزیابی شرکت‌های سرمایه پذیر را دارند و می‌توان گفت که هرگونه کاهش در حجم معاملات سرمایه گذاران با توجه به دسترسی آنها به اطلاعات مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس ناشی از نتایج تجزیه و تحلیل آنها در بورس است.
مهمترین شاخص‌های تصمیم گیری سرمایه گذاران در افزایش و یا کاهش معاملات آنها در بورس شامل سود، ریسک و به ویژه انتظارات آتی آنها از ریسک و بازده شرکت هامی باشد. اگر حجم معاملات آنها کاهش یابد می‌تواند به این معنی باشد که پیش‌بینی روند کاهشی در سودآوری EPS و DPS شرکت‌ها به ویژه در قیاس با سایر بازارها به ویژه بازار طلا و کالاهای فیزیکی است.
پیشنهاد و راهکار برای ارتقای حجم معاملات در بازارسرمایه به سادگی امکان پذیر نیست. افزایش حجم معاملات به طور مستقیم به انتظارات سرمایه گذاران بالقوه و بالفعل بازار از ریسک و بازده آتی بستگی دارد. بدیهی است در صورتی‌که بازده سرمایه گذاری در بازار سرمایه نسبت به سایر بازارها جذاب‌تر ارزیابی گردد، انگیزه‌های معاملاتی همه سرمایه‌گذاران و متعاقباً حجم معاملات بازار افزایش خواهد داشت.

• حسین میری – کارشناس بازار سرمایه
• شماره ۵۴۱ هفته نامه اطلاعات بورس