در یک پژوهش بررسی شد؛

پژوهش حاضر تلاشی است برای رسیدن به طراحی مدلی یکپارچه برای سطح‌بندی متغیر‌های حکمروایی خوب در توسعه پایدار گردشگری و تعیین اثرپذیربودن یا اثرگذاربودن این متغیرهاست.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم وفناوری آنا؛ برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری باید تمام ذی‌نفعان در فرایند برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری مشارکت داشته باشند.

از نظر پژوهشگران توسعه پایدار، یک تغییر مثبت اجتماعی‌اقتصادی است و سیستم‌های اجتماعی و طبیعی جامعه را تخریب نمی‌کند؛ داشتن برنامه‌ریزی یکپارچه و فرایند‌های یادگیری اجتماعی برای اجرای موفقیت‌آمیز آن الزامی است و امکان‌پذیری سیاسی آن به حمایت کامل افرادی بستگی دارد که توسعه بر آنها از طریق دولت‌ها، نهاد‌های اجتماعی و فعالیت‌های خصوصی تأثیر می‌گذارد.

* توسعه پایدار و عدالت اجتماعی

توسعه پایدار منتج از نتایج حاصل از حفظ محیط‌‌‌زیست، عدالت اجتماعی و اهداف اقتصادی است. یکی از مهم‌ترین سیاست‌های گردشگری پایدار در حوزه شهری، توجه به برقراری عدالت اجتماعی است. یک محیط شهری پیچیده، پویا و متنوع نیازمند ظرفیت مدیریت جالب توجهی است تا عدالت اجتماعی را در فضا‌های شهری ایجاد کند که به نظر می‌رسد حکمروایی در حوزه شهری قابلیت فراهم‌کردن آن را دارد.

عدالت اجتماعی به معنای توزیع مناسب خدمات و امکانات شهری و متأثر از سیاست‌های نظام حکومتی و اوضاع اجتماعی است. الگوی حکمروایی خوب، اثربخش‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و پایدارترین شیوه اعمال مدیریت است تا عدالت اجتماعی در فضا‌های شهر اعمال و رضایت شهروندان حاصل شود. در الگوی حکمرانی خوب، دولت، شهروندان و نهاد‌های خصوصی در یک جریان افقی و فرابخشی مشارکت می‌کنند.

برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار از قبیل حفظ محیط‌زیست، کاهش فقر، افزایش سواد، دانش و بهداشت به الگو‌های توسعه جدیدی نیاز است که به‌واسطه آنها ضمن تأمین بخش خصوصی، منافع عموم را نیز تأمین کرد. دستیابی به این امر نیازمند تغییر در حوزة مدیریت و اقتصاد است تا ضمن توجه و تأکید بر مشارکت بخش خصوصی و مدنی در دستیابی به توسعه اقتصادی، برای هریک از اعضا و بخش‌ها به‌منظور حل مسائل عمومی، مسئولیت مشترکی در نظر گرفته شود. حکمروایی خوب، الگوی فکری جدیدی در ادبیات توسعه است که به موجب آن، دستیابی به توسعه پایدار در گرو همکاری همة بخش‌های جامعه خواهد بود و این الگو کمک شایانی به تحقق این مهم خواهد کرد.

* حکمروایی خوب چیست؟

نظریه حکمروایی خوب به چگونگی تصمیم‌گیری و ارتباط بین دولت و مردم اشاره دارد. حکمروایی خوب، سیستمی است که اقتصاد، سیاست و مسائل اجتماعی یک جامعه را از راه دولت، بخش خصوصی و نهاد‌های مدنی مدیریت می‌کند؛ نهاد‌هایی که در توسعه انسانی نقش و در تعامل با یکدیگر قرار دارند و ایجاد ارتباط و تعادل لازم و تفکیک وظایف هریک از این سه بخش، امکان بهتر زیستن را در یک جامعه فراهم خواهد کرد. در دیدگاه حکمروایی خوب، دولت ذاتاً مانع و عاملی برای توسعه نیست و تحقق حکمروایی خوب، مهم‌ترین عامل در دستیابی به توسعه و پیشرفت اقتصادی است.

یکی از جنبه‌های مهم نظریه حکمروایی خوب، بُعد مشارکت است؛ زیرا اصل و بنیان این نظریه بر حکومت مردمی استوار است. همان‌طور که مشارکت وسیع شهروندان، شرط مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است، مشارکت‌نکردن و بی‌تفاوتی آنان نیز، عاملی قوی در توسعه‌نیافتگی است. مشارکت مردم در برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌ها از عوامل ضروری در موفقیت برنامه‌های توسعه پایدار است. تجارب متعدد از تحقق‌نیافتن پروژه‌ها و طرح‌های مدیریتی براثر مشارکت‌نکردن ذی‌نفعان، بیان‌کننده اهمیت مشارکت آنان در برنامه‌های مدیریتی است.

حکمروایی خوب، ابزار و راهبردی مدیریتی در صنعت گردشگری و مبنایی برای تدوین راهبرد‌های مناسب در حوزة گردشگری به‌منظور دستیابی به برنامه‌های سند چشم‌انداز توسعه است.

* متغیر‌های حکمروایی خوب در توسعه پایدار مقصد‌های گردشگری

محمود ضیایی (دانشیار مدیریت جهانگردی دانشگاه علامه طباطبائی) و فائزه اسدیان اردکانی (استادیار مدیریت جهانگردی دانشگاه یزد) در پژوهشی با عنوان «چهارچوبی برای سطح‌بندی متغیر‌های حکمروایی خوب در توسعه پایدار مقصد‌های گردشگری(نمونه پژوهش: شهرستان میبد)» بیان می‌کنند که در ایران با وجود پتانسیل‌های فراوان در صنعت گردشگری، وجود حاکمیت انحصارگرای بخش دولتی و ساختار ناکارآمد سازمانی، این صنعت را با چالش‌های زیادی روبه‌رو کرده است و کمترین بهره از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود برده می‌شود.

از نظر این دو پژوهشگر با توجه به نقش مؤثر اقتصاد گردشگری در جامعه، حرکت به‌سوی شیوه‌های مطلوب مدیریتی، امری ضروری است. سازمان‌های نوین اهداف خود را با اهداف جامعة محلی پیوند زده‌اند و از سویی مسئولیت اجتماعی سازمان‌های دولتی، تأمین خواست عمومی ذی‌نفعان و دست‌اندرکاران است. به‌کارگیری نظریة حکمروایی خوب، شیوه‌ای کارآمد برای حل معمای توسعه گردشگری در ایران است. درنظرگرفتن سیستم حکمروایی خوب در گردشگری ایران موجب می‌شود مشارکت تمام ذی‌نفعان و همکاری بین‌بخشی سازمان‌های دولتی و خصوصی، نقطة عطفی در قلمرو سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌ها محسوب شود.

این پژوهش توضیح می‌دهد که نظریه حکمروایی خوب، یکی از مباحث نسبتاً جدید توسعه در جهان کنونی است و مدیران و برنامه‌ریزان توسعه گردشگری در ایران نیز مانند هر نظام دیگر، نیازمند درکی عمیق از ابعاد و ویژگی‌هایی هستند که آن را کارآمدتر و اثربخش‌تر کند. در حوزه حکمروایی خوب تلاش می‌شود نظام پیچیده امروزی درزمینه مدیریت شهر‌ها بهبود و با اداره مردمی شهر و تقویت نهاد‌های عمومی، دولتی و خصوصی، دیدگاه‌ها و نظریه‌های توسعه پایدار و شهر‌های انسان‌گرا تحقق یابد؛ رویکردی که در سیستم مدیریت شهری در ایران به آن توجه نشده است.

این پژوهش ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه روزبه‌روز بر مشکلات مدیریت شهری در ایران افزوده می‌شود، به‌کارگیری اصول حکمروایی خوب ضرورت انکارناپذیر حال و چشم‌انداز آیندة مدیریت شهرهاست؛ از این رو پژوهش حاضر به‌دنبال بررسی مفهوم حکمروایی خوب و نقش آن در دستیابی به توسعة پایدار گردشگری است.

هدف اصلی این پژوهش، ارائه چهارچوبی برای شناسایی و درک روابط متقابل عوامل حکمروایی خوب و سطح‌بندی متغیر‌های تأثیرگذار بر آن بود. 

* مشارکت مردم محلی در سود اقتصادی و منافع حاصل از توسعه گردشگری

براساس نتایج این پژوهش، اثربخشی و کارایی، یکی از متغیر‌هایی است که متغیر‌های دیگری در ایجاد آن تأثیرگذارند. برای اثربخشی بیشتر سیستم مدیریتی، باید درک درستی از متغیر‌های حکمروایی خوب گردشگری در سطوح بالای مدیریتی شکل گیرد و به سطوح پایین‌تر در بخش اداری و سازمانی منتقل شود. نیاز است نقش دست‌اندرکاران گردشگری در زندگی اجتماعی و اقتصادی ذی‌نفعان محلی این شهرستان مطالعه شود. برای افزایش کارایی در جامعه نیاز است مردم محلی در سود اقتصادی و منافع حاصل از توسعه گردشگری سهیم شوند؛ همچنین زمانی کارایی افزایش خواهد یافت که کمترین آسیب به کیفیت زندگی شهروندان براثر توسعة گردشگری وارد شود؛ مستمربودن فعالیت‌ها و تلاش برای بهبود روش‌ها نیز به ارتقای کارایی و اثربخشی در سطح شهرستان کمک می‌کند.

از نظر پژوهشگران این پژوهش لازم است با برگزاری جلسات و مشارکت‌دادن جامعه محلی، درک مشترکی بین جامعة محلی و دست‌اندرکاران توسعه گردشگری درزمینه منافع حاصل از توسعه گردشگری پایدار شکل گیرد و منافع گروه‌های مختلف سهیم در توسعة گردشگری تأمین شود. این موضوع در راستای تحقق اجماع در بین گروه‌های مختلف است؛ همچنین فعالیت مشارکتی مدیران و هماهنگی آنها با یکدیگر برای حمایت از منافع اکثریت، پیشنهاد‌هایی است که دستیابی به شاخص اجماع‌محوری را در شهرستان سرعت می‌بخشد.

* تاثیر «شفافیت» و «عدالت» بر توسعه پایدار گردشگری

براساس نتایج این پژوهش، عوامل «شفافیت» و «عدالت» در دستیابی به توسعه پایدار گردشگری از راه حکمروایی خوب در شهر میبد نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. ایجاد وب‌سایت رسمی، یکی از سیاست‌های متداول شفاف‌بودن دربرابر ذی‌نفعان است؛ همچنین ارائه گزارش سالیانه مسئولان گردشگری در شهرستان به شهروندان درزمینه فعالیت‌های انجام‌شده، تشکیل جلسات ماهیانه و دعوت از صنف‌ها و ارگان‌های مختلف شهر برای هماهنگی بیشتر به‌منظور دستیابی به توسعة پایدار گردشگری در شهرستان، راهکار‌هایی به‌منظور افزایش شفافیت در این حوزه است.

این پژوهش بیان می‌کند که برای ارتقای متغیر «شفافیت» در حوزه حکمروایی گردشگری شهرستان میبد به پاسخگویی به‌موقع و کارآمد سازمان‌های مرتبط با صنعت گردشگری شهرستان درقبال فعالیت‌های خود نیاز است. دست‌اندرکاران گردشگری در شهرستان باید درقبال جامعة محلی شفاف عمل کنند؛ جامعه‌ای که گردشگری بر زندگی آنها به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تأثیر گذاشته است. علاوه بر شفافیت، در ارتباط با «عدالت»، متغیر دیگری با قدرت نفوذ زیاد، نیاز است تمامی افراد جامعه از فرصت‌های برابر برای بهره‌مندی از منافع حاصل از توسعة گردشگری پایدار برخوردار باشند و فرصت بهبود کیفیت زندگی و اشتغال برای تمامی افراد فراهم شود. توزیع عادلانة خدمات و مقاومت دربرابر پارتی‌بازی برای ارتقای این شاخص در شهرستان مفید است.

با توجه یافته‌های پژوهش، متغیرهای «پاسخگویی، اجماع‌محوری (شکل‌گیری وفاق عمومی) و اثربخشی و کارایی» در سطح اول، متغیرهای «مشارکت، مسئولیت‌پذیری و حاکمیت قانون (قانونمندی)» در سطح دوم و متغیرهای «حقوق مساوی (عدالت) و شفافیت» در سطح سوم مدل طراحی‌شده قرار گرفتند.

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که متغیر‌های «شفافیت» و «حقوق برابر» بر سایر متغیر‌ها تأثیرگذارند و باید در مرکز توجه جدی مدیران قرار گیرند؛ همچنین متغیر‌های «پاسخگویی»، «اثربخشی و کارایی» و «اجماع‌محوری» متأثر از سایر متغیر‌ها هستند و به خودی خود بر متغیر دیگری تأثیر نمی‌گذارند.

در تحلیل آخر موضوعاتی چون «شفافیت» و «حقوق مساوی»، مؤثرترین متغیرها هستند که باید در مرکز توجه جدی مدیران قرار گیرند. این نتایج به سیاست‌گذاران کمک می‌کند برای به‌کارگیری مفهوم حکمروایی خوب به‌منظور دستیابی به توسعة پایدار گردشگری، مسیر مناسب‌تری را برگزینند.

گفتنی است نتایج این پژوهش به صورت یک مقاله علمی پژوهشی در مجله برنامه ریزی فضایی دانشگاه اصفهان منتشر شده است.