به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، نشست علمی تخصصی «شرق‌شناسی و پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و آله و سلم» به همت پژوهشکده قرآن و عترت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی و در آستانه ولادت باسعادت نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم با ارائه محمود مطهری‌نیا عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم‌ پزشکی تهران به‌صورت مجازی و برخط ویژه اعضای هیئت علمی، استادان واحد‌ها و مراکز آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد.

مطهری‌نیا در ابتدای این نشست با بیان اینکه واژه شرق‌شناسی یکی از مهم‌ترین واژه‌ها در تاریخ و تمدن محسوب می‌شود به تعریف این واژه پرداخت و گفت: شرق‌شناسی مجموعه مطالعاتی است که غیرمسلمانان ازجمله اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها درباره موضوعات اسلام، پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم، شیعه و ایران انجام می‌دهند، به تعبیر دیگر منطقه شرق به‌طور خلاصه هرجایی به غیر از اروپا و آمریکا محسوب می‌شود و هر موضوع و عنوان مطالعاتی در این حوزه نیز از آن به شرق‌شناسی تعبیر می‌‌شود.

مؤلف کتاب مستشرقان و نبی اعظم(ص) درباره اینکه پژوهش‌های شرق‌شناسی با چه انگیزه و نیتی در بین غربی‌ها شروع شده، چنین پاسخ داد: مبشرین دین مسیحی به‌منظور تبلیغ این آیین مسافرت‌هایی را به سرزمین‌های شرقی داشته‌اند و در ادامه این مباشرت‌های تبشیری به مطالعه دقیق آثار و آداب و رسوم و فرهنگ کشور‌های شرقی و به‌خصوص مسلمانان پرداختند.

عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم‌ پزشکی تهران اضافه کرد: نمونه بارز در این مورد کتاب سفرنامه شاردناست که یکی از شاخص‌ترین کتب شرق‌شناسی درباره ایران محسوب می‌شود، این کتاب به‌خصوص در جلد دوم آن به‌صورت خیلی ریز و جزئی به آداب و رسوم و مناسبات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران پرداخته و حتی نقاشی‌های بسیار زیبا از مکان‌ها و بنا‌های تاریخی ثبت و ترسیم کرده؛ چراکه پرداختن به تاریخ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی موضوع بسیار مهم در شرق‌شناسی است که با اهمیت فراوان مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

این استاد مهدویت‌پژوه با بیان اینکه مطالعات اسلامی در غرب عمدتاً از سه جریانِ تحولات فرهنگی و سیاسی در غرب، تحولات سیاسی و فرهنگی در شرق و روابط شرق و غرب متاثر بوده است، ادامه داد: بعد از جنگ‌های صلیبی که بین مسلمانان و مسیحیان (اروپایی‌ها) اتفاق افتاد دوره ترجمه معکوس در غرب شکل می‌گیرد و غربی‌ها به‌خصوص در قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی به ترجمه آثار مسلمانان می‌پردازند و از قرن بیستم با پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر شرق‌شناسی پدیده ایران‌شناسی و شیعه‌شناسی نیز در غرب به‌صورت جدی مورد توجه قرار می‌گیرد.

مستشرقان معمولاً عموم مسائل اسلامی را مطالعه می‌‌کنند

مطهری‌نیا در ادامه توضیح داد: این آثار برخی با دشمنی‌های خاصی تألیف و گردآوری شده؛ مانند سفرنامه حاجی بابا اصفهانی اثر جیمز موریه که در این کتاب مردم ایران را زمان فتحعلی شاه قاجار را دروغگو و ساده‌لوح معرفی می‌‌کند و حتی از دید نگارنده کتاب، علمای بزرگ و ممتاز ایرانی آن زمان مانند میرزای قمی نیز انسان ساده‌لوح و نادان معرفی می‌شود که به شخصیت او توهین شده و نسبت‌های بسیار ناروا به ایرانیان می‌دهد و برخی دیگر نگاه منصفانه و منطقی به شرق داشته‌اند؛ مانند کتاب زندگی‌نامه حضرت محمد صلی‌الله علیه و آله و سلم اثر کارن آمسترانگ که به موضوع ازدواج پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم به‌صورت منطقی و منصفانه می‌پردازد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌ پزشکی تهران درباره حوزه‌ها و زمینه‌های مطالعات اسلامی مستشرقان اظهار کرد: معمولاً مستشرقان عموم مسائل اسلامی را مطالعه می‌‌کنند و برای بررسی و تحقیق درباره این آثار نیازمند تقسیم‌بندی آنها هستیم؛ از جمله تقسیم‌بندی مطالعات اسلامی می‌توان به ترجمه قرآن کریم به زبان‌های دیگر، ترجمه کتب و علوم اسلامی، احیای نسخه‌های قدیمی اسلامی، تحقیق در زمینه هنر‌های اسلامی و … اشاره کرد.

این استاد مهدویت‌پژوه عنوان کرد: اما در یک تقسیم‌بندی کلی پنج محور استشراق فلسفی و فکری، استشراق فرهنگی و هنری، استشراق تاریخی، اسشتراق ادبی و استشراق سیاسی بعنوان محور‌های مهم و عمده مطالعات مستشرقان محسوب می‌شود، در زمینه اسلام، معمولاً مستشرقین به پیشینه و زمینه تاریخی، شرایط ظهور، زندگینامه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم در دوره مکه و مدینه، زنان و دختران پیامبر، قوم، قبیله، شخصیت، خلق و خوی حضرت محمد صلی‌الله علیه و آله و سلم، تعلیم و احکام اسلام و … پرداخته می‌شود و در زمینه قرآن، به زبان قرآن، تاریخ قرآن، ترتیب نزول، کیفیت و کمیت آیه‌ها و سوره‌ها مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد.

مطهری‌نیا به برخی نکات قوت و ضعف آثار مستشرقین در مطالعات اسلامی پرداخت و گفت: مقصود از نقاط قوت و خدمت آن نیست که الزاماً در آن کار‌ها نیت خیر و خدمت خالصانه به شرقیان داشته‌اند؛ بلکه مقصود آن است که برای ملت‌های مشرق زمین سودمند بوده‌اند، گرچه بسیاری از این خدمات با انگیزه الهی و نیت خدمت انجام نگرفته، اما مطمئناً کم نبودند مستشرقانی که با انگیزه کنجکاوی، حقیقت‌جویی و نشر دانش بشری به مطالعه و پژوهش در منابع اسلامی و ایرانی پرداخته‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌ پزشکی تهران تشریح کرد: نکته مهمی که در تحلیل تلاش‌های مستشرقان باید در نظر گرفت اینکه حتی در مواردی که محققانی عاشقانه و بدون غرض‌ورزی به پژوهش درباره شرق و اسلام پرداخته‌اند، اما عموماً نخستین استفاده‌کننده آثار محققان و مستشرقان نهادها‌ی حکومتی و استعماری غرب بوده‌اند تا بتوانند با قدرت و قوت بیشتری به تاراج شرق و حمله به تمام سنن، آداب و آیین ایشان بپردازند.