آرمان امروز_گروه اقتصادی: بر اساس آمار‌ها ۳۰ درصد از جمعیت کشور زیر خط فقر هستند. ۶ درصد از جمعیت ایران هم تحت فقر شدید هستند و هر سال به این آمار اضافه می‌شود. بر اساس منابع موجود تا اواسط دهه ۸۰ بین ۱۲ تا ۱۵ درصد جمعیت کشور زیر خط فقر بودند. در میانه دهه ۹۰ این آمار به ۲۰ درصد رسید و اکنون از سال ۹۸ تاکنون نرخ رشد فقر، آمار ۳۰ درصدی را نشان می‌دهد.
مهم ترین دلایل فقر
بررسی ویژگی‌های فقر در ایران نشان می‌دهد که افزایش نرخ فقر در ایران طی سال‌های اخیر تا حد زیادی معلول شرایط کلان اقتصادی است از این رو برای مقابله با آن نیازمند رویکرد تقویت رشد اقتصادی همراه با سیاست‌های حمایتی قاعده‌مند هستیم. برای پی بردن به اهمیت «حمایت هدفمند» از فقرا نگاهی به تصویر کلی از فقر در کشور بسیار اهمیت دارد. همچنین درک مناسب از شرایط موجود امکان ارزیابی انحراف بودجه از سیاستگذاری بهینه را فراهم می‌کند.
داده‌های نرخ فقر، شکاف فقر و وضعیت غیر‌فقرا نسبت به خط فقر به ترتیب نشان‌دهنده تاثیر احتمالی سیاست‌های بودجه‌ای خواهد بود.
نرخ فقر: برای این منظور ابتدا سراغ شاخص نرخ فقر می‌رویم. نرخ فقر درصدی از جمعیت کشور را نشان می‌دهد که در مقایسه با خط فقر درآمدی، فقیر به حساب می‌آیند. نرخ فقر در ایران از ابتدای دهه ۹۰ تا سال ۱۳۹۶ روند ثابتی داشته است اما از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ حدود۱۰ درصد افزایش یافته و از سطح ۲۰‌درصد به ۳۰‌درصد رسیده است. افزایش ۱۰درصد نرخ فقر به معنی افزایش حدود ۸‌میلیون نفر به تعداد فقرا در کشور است. به عبارت دیگر بعد از سال ۱۳۹۶ حدود ۵۰‌درصد نسبت به گذشته به جمعیت فقرای کشور افزوده شده است. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود از سال ۱۳۹۸ به بعد نرخ فقر نوسان بسیار اندکی داشته و همواره در حدود سطح ۳۰‌درصد باقی مانده است. ناحیه قرمز در نمودار مربوطه منطقه ماندگاری فقر در سطح ۳۰‌درصد را نشان می‌دهد. ثبات نرخ فقر در چهارسال اخیر در شرایطی است که بودجه‌های دولتی سالانه هزینه‌هایی را برای مقابله با فقر اختصاص می‌دهند اما میزان و راهبرد هزینه‌ها، کفاف حجم فقر موجود در جامعه را نمی‌دهد. در نتیجه سیاست‌های حمایتی در بودجه به تنهایی قادر به کاهش نرخ فقر ماندگار در ناحیه قرمز رنگ نیستند.
۳ برنامه دولت برای مهار فقر
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با بیان این که هم ‎اکنون امکان هدف قراردادن فقر مطلق نیست تعداد افراد زیر خط فقر شدید را ۵ میلیون نفر عنوان و سه برنامه برای بهبود این خط فقر را تشریح کرده است.
احمد میدری به ۳ برنامه دولت در راستای مهار فقر شدید اشاره کرد و گفته: یکی از این برنامه ها، هماهنگی بین نهادهای عمومی دولتی، غیردولتی و مؤسسات خیریه برای هم‌افزایی است. هم‎اکنون نظام حمایتی ما خیلی چندگانه است و این چندگانگی در خیلی از کشورها نیز دیده می شود، اما آن ها از طریق سازوکارهایی مثل شهرداری اقدام به هماهنگی در این زمینه می کنند. یعنی در هر شهر کسانی که در زمینه فقر کار می‌کنند، دور هم جمع می‌شوند و جمعیت را بین همدیگر تقسیم می‌کنند. وی افزود: از طریق یک سامانه متمرکز این کار می‌تواند انجام شود که مشخص شود هرکسی از کجا خدمات می‌گیرد. این سیاستی است که در برنامه هفتم طرح عنوان پنجره واحد خدمات حمایتی آمده و ما باید آن را اجرا کنیم. مقدماتش در دو دولت قبل فراهم شده و باید بتوانیم این را اجرا کنیم.
میدری کار دیگری را که انجام نشده و در عین حال بسیار برای اقتصاد کشور و به‎خصوص فقر زدایی ضروری است، ارزیابی اثربخشی سیاست ها بیان کرد. وی با ذکر مثالی گفت: ما برای جوانی جمعیت خیلی سیاست‌ها را انجام می‌دهیم ولی پول کم داریم؛ و حالا که پول کم داریم باید ببینیم کدام کار مؤثرتر است نه این که سیاستی با اثربخشی کمتر را اجرا کنیم. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی سومین گام دولت چهاردهم برای مهار فقر شدید را این گونه بیان کرد: ما باید این ایده را در عرصه سیاست گذاری بپذیریم که برخی از اموری که الآن دولت در ایران انجام می‌دهد، شیوه‌های تأمین مالی آن ها وجود دارد. یعنی خیلی از امور هست که دولت دارد با منابع خودش تأمین مالی می‌کند و باید آن حوزه‌ها را به بخش خصوصی واگذار کنیم.
فقرزادیی در برنامه هفتم توسعه
در لایحه برنامه هفتم توسعه تقدیمی دولت به مجلس هدف‌گذاری شده است که رشد اقتصادی سالانه ۸درصد باشد که از این ۸درصد، ۲.۸واحد درصد آن باید از سهم بهره‌وری در رشد حادث شده باشد. رشد شاغلان ۳.۹درصد سالانه یعنی سالی یک میلیون شغل. نسبت هزینه دهک دهم به اول بخش روستایی ۹.۳ و بخش شهری ۱۰.۳؛ ضریب نابرابری اقتصادی (ضریب جینی) ۰.۳۵؛ ضریب پوشش بیمه‌های اجتماعی ۷۶درصد و فقر مطلق به صفر برسد.
برنامه‌های پنج‌ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به‌عنوان سند فرادستِ توسعه‌ای در میان‌مدت و جهت‌دهنده در حوزه‌های مختلف از جمله اجتماعی تلقی می‌شود. دولت چهاردهم نیز شعار اصلی خود را بر اساس اجرای کامل این برنامه ارائه داده است. برنامه‌های مشخص‌شده در لایحه برنامه هفتم توسعه برای فقرزدایی که در متن آمده است شامل این موارد است: توسعه اشتغال در مناطق محروم: ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای خرد خانگی و کارگاه‌های کوچک در مناطق محروم و روستایی. تسهیلات اعطایی برای این نوع کسب‌وکارها به صورت قرض‌الحسنه یا تسهیلات ارزان‌قیمت است (بندهای «ب»، «پ»، و «ح» ماده ۶(
حمایت از ساخت و توسعه فضاهای فرهنگی و ورزشی: هزینه‌کرد اشخاص حقوقی برای ساخت، تکمیل و توسعه فضاهای فرهنگی، هنری و ورزشی در مناطق محروم، به عنوان هزینه‌های قابل قبول مالیاتی تلقی می‌شود (بند «ح» ماده ۷۵) حمایت از مسکن محرومین: تأمین هزینه‌های مسکن برای محرومان از طریق فروش متمرکز درصدی از زمین‌های پهنه مسکونی و استفاده از منابع صندوق ملی مسکن (بند «ب» ماده ۵۴(
حذف فقر مطلق: در برنامه هفتم توسعه، هدف‌گذاری برای حذف فقر مطلق تا پایان دوره برنامه ذکر شده است، که مسئولیت این اقدام به دولت واگذار شده است. افزایش کیفیت زندگی در مناطق مهاجرفرست: جلوگیری از توسعه حاشیه‌نشینی با رویکرد تقویت کیفیت زندگی در کانون‌های مهاجرفرست و توزیع متناسب فرصت‌ها و فعالیت‌ها (بند «خ» ماده ۸۵)
استفاده از ظرفیت خیرین و منابع وقفی: برنامه‌ای برای بهره‌برداری از کمک‌های خیرین و وقفی برای اجرای پروژه‌های توسعه‌ای و محرومیت‌زدایی در حوزه بهداشت، درمان، آموزش و سایر نیازهای اجتماعی (بند «ج» ماده ۷۰ و بند «پ» ماده ۹۲). این برنامه‌ها با هدف کاهش فقر و محرومیت در مناطق محروم و بین گروه‌های کم‌برخوردار جامعه طراحی شده‌اند، اگرچه در متن، نقاط ضعف و نقدهایی نیز نسبت به این برنامه‌ها مطرح شده است.