فتحالله گولن، واعظ و رهبر معنوی جنبش «خدمت» (Hizmet) در سن ۸۳ سالگی درگذشت. او که از سال ۱۹۹۹ در تبعید خودخواسته در ایالات متحده زندگی میکرد، پس از بستری شدن در بیمارستانی در پنسیلوانیا، دار فانی را وداع گفت. گولن در طول زندگیاش نقش برجستهای در سیاست و جامعه ترکیه ایفا کرد و جنبش او که با ادعای آموزش و خدمت به جامعه بنا شده بود، به یکی از بزرگترین شبکههای آموزشی و اجتماعی در ترکیه و فراتر از آن تبدیل شد.
گولن متولد ۱۹۴۱ در روستای کوروجوک در نزدیکی ارزروم ترکیه بود.
او فعالیتهای مذهبی خود را بهعنوان یک واعظ آغاز کرد اما پس از مدتی به چهره ای در جریان روشنفکری دینی بدل شد که اردوغان و عبدالله گل را در برمی گرفت.
از اواخر دهه ۱۹۷۰، گولن به تدریج بر گسترش شبکهای از مدارس و مؤسسات آموزشی در ترکیه و خارج از کشور متمرکز شد. مدارس او بهعنوان پایگاههای جنبش خدمت شناخته میشدند، هزاران دانشآموز را تحت تأثیر آموزههای گولن تربیت کردند و نقش مهمی در جذب پیروان جدید به جنبش داشتند.
گولن در سال ۱۹۹۹ به ایالات متحده مهاجرت کرد تا تحت درمان قرار گیرد؛ اما به دلیل اتهامات متعدد در ترکیه، از بازگشت به کشور خود بازماند و تا پایان عمر در تبعید باقی ماند.
گولن و نقش او در سیاست ترکیه
فتحالله گولن و جنبش او در سیاست ترکیه نیز تأثیرگذار بودند. جنبش او که ابتدا با هدف تقویت آموزش و توسعه اجتماعی شکل گرفته بود، به تدریج در نهادهای دولتی، ارتش و بخشهای مختلف جامعه ترکیه نفوذ کرد. گولن و رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور کنونی ترکیه در اوایل دهه ۲۰۰۰ متحدانی نزدیک بودند و جنبش خدمت در پیروزیهای انتخاباتی حزب عدالت و توسعه (AKP) نقشی کلیدی ایفا کرد.
بااینحال، از سال ۲۰۱۰ روابط میان گولن و اردوغان تیره و گولن متهم به تلاش برای ایجاد یک دولت در سایه و تهدید علیه دولت اردوغان شد. در پی کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶، دولت ترکیه گولن را متهم به سازماندهی این کودتا کرد و موج گستردهای از بازداشتها و سرکوبها علیه پیروان او در ترکیه آغاز شد. گولن و رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور کنونی ترکیه، در ابتدا متحد بودند و جنبش گولن نقش کلیدی در پیروزیهای انتخاباتی حزب اردوغان داشت؛ اما از سال ۲۰۱۰ رابطه میان این دو رهبر پرتنش شد و اردوغان گولن را به تشکیل یک «دولت در سایه» متهم کرد.
این تنشها در نهایت به کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ رسید که دولت ترکیه فتحالله گولن و پیروانش را به سازماندهی آن متهم کرد. پس از کودتا، دولت اردوغان پاکسازیهای گستردهای را علیه افراد مرتبط با جنبش گولن آغاز کرد؛ هزاران نفر بازداشت، بسیاری به حبس ابد محکوم و هزاران نفر دیگر از نهادهای دولتی اخراج شدند.
سرنوشت جنبش گولن پس از مرگ او
مرگ گولن سوالات زیادی را درباره آینده جنبش او و تأثیر آن بر سیاست ترکیه مطرح کرده است. از یک سو، جنبش گولن به شدت سرکوب شده و پیروان او در داخل ترکیه تحت فشار شدید دولت قرار دارند. دولت اردوغان تلاشهای گستردهای برای تعطیلی مدارس و مؤسسات مرتبط با جنبش گولن انجام داده و بسیاری از آنها را تعطیل کرده است. همچنین در صحنه بینالمللی، ترکیه توانسته بسیاری از مدارس و مؤسسات گولنیست را تحت فشار قرار داده و آنها را تعطیل کند.
از سوی دیگر، جنبش گولن همچنان در خارج از ترکیه فعالیت دارد و شبکه گستردهای از مدارس و مؤسسات آموزشی در کشورهای مختلف دنیا همچنان به فعالیت خود ادامه میدهند.
هرچند سرکوبهای گسترده در داخل ترکیه، جنبش را تضعیف کرده؛ اما حضور گسترده آن در خارج از کشور ممکن است باعث تداوم ایدئولوژی و آموزههای گولن شود.
یکی از مهمترین عوامل تعیینکننده در بقای جنبش گولن، توانایی پیروان او در حفظ و تقویت شبکههای آموزشی و اجتماعی در خارج از ترکیه خواهد بود. با توجه به اینکه بسیاری از اعضای این جنبش به شدت معتقد به آرمانهای گولن هستند و جنبش او را فراتر از یک شخصیت مذهبی میدانند، احتمال دارد که جنبش گولن، هرچند با چالشهای بسیاری مواجه شود، پس از مرگ او همچنان به فعالیت خود ادامه دهد.
تأثیر مرگ گولن بر سیاست داخلی ترکیه
مرگ گولن در زمانی رخ داده که سیاست داخلی ترکیه همچنان تحت تأثیر تحولات ناشی از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ است. اردوغان همچنان از تهدید «گولنیستها» بهعنوان ابزاری برای مشروعیتبخشی به سرکوبهای خود استفاده میکند؛ اما با مرگ گولن، احتمال دارد که این مسأله به تدریج از دستور کار اصلی سیاست داخلی ترکیه خارج شود.
در نهایت، آینده گولنیسم در ترکیه و جهان وابسته به توانایی پیروان گولن در بازسازی و تقویت شبکههای خود خواهد بود.
اگرچه جنبش گولن پس از مرگ رهبرش با چالشهای بسیاری مواجه خواهد شد؛ اما تجربه تاریخی نشان داده که چنین جنبشهای مذهبی و اجتماعی معمولا تا مدتها پس از مرگ بنیانگذار خود به فعالیت ادامه میدهند. البته در این میان اردوغان تلاش خواهد کرد که گولنیسم را به تاریخ بسپارد.
صبح نو
source