آرمان امروز : جنوب گیلان و رودبار را با «زیتون» می‌شناسند و این درهم تنیدگی رودبار و زیتون ریشه تاریخی دارد و به بیش از ۲ هزار سال گذشته بر می‌گردد و بر اساس کشفیات در تپه تاریخی کلورز رستم آباد، کشت زیتون در این شهرستان ریشه و پشتوانه تاریخی دارد و اگر اساساً رودبار را به عنوان «خاستگاه زیتون» معرفی می‌کنند یک گزافه گویی یا اغراق نیست بلکه حقیقت محض است.
زیتون رودبار صدرنشین سفر هر ایرانی
از حاشیه سفیدرود خروشان که رد می‌شوید در لابلای درختان سبز زیتون، تواضع، متانت و افتادگی این درختان مقدس توأم با سخاوتمندی و برکت تو را به دنیای دیگری می‌برد، درختانی که در عین پرباری و زیادت محصول، متواضعانه و سر به زیر ایستاده‌اند.
درختانی که تابستان داغ را با تشنگی تحمل کردند و از بیم آفت مگس به خود لرزیدند اما از پای در نیامده و سبد سبد محصول با کیفیت و مرغوب به باغداران و کشاورزان هدیه کردند تا امروز زیتون رودبار به صدرنشین سفره هر ایرانی تبدیل شود.
اهمیت غذایی زیتون و روغن آن بر کسی پوشیده نیست با توجه به چالش‌های موجود در بخش دانه‌های روغنی و روغن، رغبت مردم به سمت مصرف روغن زیتون افزایش یافته است که اگر سیاستگذاری و هدفگذاری مناسبی در این زمینه صورت گیرد می‌توان روغن زیتون را جایگزین مناسبی به جای مصرف سایر روغن‌ها کرد که این حرکت می‌تواند میزان امنیت غذایی و سلامت جامعه را تا حد قابل توجهی ارتقا ببخشد.
کیفیت محصولات زیتون رودبار به جهت شرایط آب و هوایی و اقلیمی و همچنین خاک مناسب، به نسبت محصولات زیتون سایر استان‌ها در کفه قیاس قرار نمی‌گیرد، اگرچه نزدیک دو دهه درگیری با آفت مگس زیتون بر کمیت آن تأثیر گذاشته اما کیفیت محصولات زیتون جنوب گیلان بی نظیر است.
آفتی به نام «چند نرخی» در بازار زیتون
«مهران اسدی» باغدار رودباری که به شیوه سنتی به کار زیتون می‌پردازد، می‌گوید: بی توجهی به محصول زیتون رودبار به اقتصاد و معیشت باغداران رودباری لطمه زده است.
به گفته وی، دو سالی است که برکت درختان زیتون شامل حال باغداران و کشاورزان رودباری شده و آن هم به خاطر شرایط آب و هوایی منطقه است.
این باغدار رودباری که از افزایش هزینه‌های کارگری گلایه مند است، می‌گوید: هزینه یک کارگر ساده زیتون چین روزانه یک الی دو میلیون تومان است و با توجه به قیمت هر کیلو زیتون سبز، نمی صرفد.
اسدی چند نرخی بودن در بازار زیتون را یک آفت بزرگ دانست و عنوان کرد: امسال قیمت هر کیلو زیتون سبز از ۳۰ هزار تومان تا ۸۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شد و این چند نرخی بودن محصول به نفع باغدار نیست.
به عقیده وی، ورود دلالان و واسطه به بازار زیتون سبز سبب شده تا چیزی دست باغدار را نگیرد و همه عوائد به جیب واسطه‌ها برود.
«آب» سدی برای توسعه زیتون
این باغدار زیتون از عملکرد آب منطقه‌ای گیلان هم گلایه و اضافه کرد: مشکل اصلی باغداران و کشاورزان شهرستان رودبار، آب است. مسئله‌ای که سال‌ها لاینحل مانده و کسی هم به فکر حل آن نیست.
اسدی چالش آب را از موانع مهم در مسیر توسعه باغات زیتون شهرستان رودبار عنوان کرد و گفت: برای توسعه باغات زیتون و افزایش بهره وری و همچنین ارتقای سطح زیرکشت این محصول با مشکل جدی آب مواجه ایم.
قرارگیری رودبار در شاهراه آبی «سفیدرود» فرصت بسیار خوبی است تا با مدیریت منابع آبی و فراهم سازی زیرساخت‌ها، درختان تشنه زیتون را سیراب کرد تا «ایستاده نمیرند».
مطرح کردن چالش آب در کنار سفیدرود خروشان شاید کمی خنده دار و مضحک باشد اما در سال‌های اخیر همین چالش مضحک و خنده دار، گریه باغداران زیتون شهرستان رودبار را درآورده است تا جایی که بسیاری از باغداران به علت محدودیت‌های بهره مندی از آب پشت سد سفیدرود، از باغداری زیتون منصرف شدند.
رودبار جهنم سرمایه گذاری!
وجود برخی محدودیت‌های آبی در جنوب گیلان این منطقه را به جهنم سرمایه گذاری در حوزه توسعه باغات زیتون تبدیل کرده و از «زیتون رودبار» فقط نامش باقی مانده است.
اگر چه همه رودبار را به عنوان «خاستگاه زیتون» کشور می‌شناسند و عمده اقتصاد مردمانش از این محصول استراتژیک است اما اراضی سطح زیر کشت زیتون این شهرستان به ۱۰ هزار هکتار هم نمی‌رسد در حالی که اراضی سطح زیر کشت زیتون در کشور از ۱۲۰ هزار هکتار بالاتر رفته است و استان‌هایی که سابقه آنها در حوزه زیتون به یک دهه هم نمی‌رسد از زیتون گیلان پیشی گرفتند.
بن بست در تجاری سازی زیتون
«ابراهیم حسینی» از باغداران زیتون رودبار اقتصاد این شهرستان را وابسته به این محصول می‌داند و می‌گوید: تجاری سازی محصول زیتون در شهرستان رودبار به بن بست رسیده است و اگر همین فروشگاه‌های کنار خیابان نباشد اقتصاد رودبار تعطیل می‌شود.
به هم پیوستگی سه زنجیره باغدار، صنایع و اصناف ویژه زیتون در شهرستان رودبار مساله مهمی بود که این باغدار رودباری روی آن صحه گذاشت و معتقد است؛ هر کدام از این سه بخش دچار چالش شود قطعاً بر اقتصاد و معیشت دیگری تأثیر مستقیم دارد.
حسینی واسطه گری‌ها و مافیای دلالی در بازار زیتون یک چالش مهم می‌داند و می‌گوید: در فصل برداشت زیتون از نانوا گرفته تا بقال و قصاب، زیتون سبز عرضه می‌کنند و هیچ نظارتی در این بازار مافیایی نیست.
حذف مافیای دلالی و واسطه گری در بازار زیتون مطالبه جدی بسیاری از باغداران شهرستان رودبار است، که البته تحقق این امر نیازمند نظارت بیشتر مسئولان و چاره اندیشی متولیان امر در این بخش را می‌طلبد.
دخالت مافیای دلالی و واسطه‌ها در بازار زیتون پدیده «چند نرخی شدن» را به وجود می‌آورد؛ بر اساس گزارش میدانی آن طور که در بازار زیتون شهرستان رودبار بر سر قیمت‌ها می‌گذرد چند نرخی بودن قیمت «زیتون سبز» است، این میوه مقدس در نبرد چانه زنی‌ها هر کیلو از ۳۰ هزار تومان تا ۸۰ هزار تومان معامله می‌شود که اگر به تعادل قیمت‌ها برسیم عمدتاً هر کیلو ۵۰ هزار تومان داد و ستد می‌شود.
صنعت بیمار تا بازار شلغم شوربا
«میلاد مهربان» باغدار لوشانی که روغن زیتون را کالای استراتژیک و مهم می‌داند، اظهار کرد: حمایت از تولید زیتون و روغن زیتون از سوی متولیان امر ملموس نیست و باغداران و صنایع بخش زیتون و فرآورده‌های آن با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
به عقیده وی، روغن زیتون بهترین روغن دنیا به شمار می‌رود و ارزش غذایی و دارویی فراوانی دارد که به منظور ارتقای سطح سلامت جامعه، باید سرمایه گذاری بیشتری در این بخش صورت گیرد.
صنعت زیتون نیازمند حمایت ویژه است تا از بیماری و بدحالی بیرون بیاید، چالشی که از وضعیت ناجور سطح زیر کشت شروع شده و از صنایع تبدیلی ناکارآمد به بازار شلغم شوربا می‌رسد، بازاری که به تعبیر بسیاری بزرگترین بازارچه زیتون خاورمیانه است.
اقتصاد زیتون رودبار زمانی به رونق می‌رسد که چرخه سه گانه کشت، فرآوری و فروش در یک انسجام و هم ترازی علمی برسند، مسئله‌ای که آقای مهربان باغدار لوشانی روی آن صحه گذاشت و می‌گوید: بخش قابل توجهی از کارخانجات و صنایع تبدیلی زیتون و روغن زیتون در شهرستان رودبار دارای نقیصه بهداشتی هستند و بازدهی لازم برای فرآوری محصول با کیفیت ندارند و هر چقدر هم محصول با کیفیت روانه این کارخانجات شود، خروجی نهایی بی کیفیت خواهد بود و این مسئله به آینده اقتصاد زیتون رودبار ضربه می‌زند.
به عقیده این فعال حوزه زیتون، علمی سازی کشت، فرآوری و برند سازی در فروش محصولات زیتون می‌تواند آینده اقتصاد زیتون را تضمین کند در غیر این صورت باید فاتحه زیتون را در خاستگاه این محصول خواند.
مهربان که بر صنعتی سازی محصول زیتون تاکید فراوان دارد، افزود: زیتون شهرستان رودبار در سه گانه کشت، فرآوری و فروش همچنان در مسیر سنتی حرکت می‌کند و مادامی که از سنتی به صنعتی تغییر مسیر ندهد نمی‌توانیم به آینده این محصول امیدوار باشیم.
بازارچه زیتون خاورمیانه در رودبار
«فردین لطفعلی پور» از باغداران زیتون شهرستان رودبار که سال‌ها در این حوزه تحقیق و پژوهش کرده است، می‌گوید: آینده نگری در راستای صنعت و اقتصاد زیتون در بخش‌های مختلف صورت نگرفته و همین موضوع دغدغه مندان این عرصه را نگران می‌کند.
به اعتقاد وی، از زیتون رودبار فقط نامش باقی مانده و اقدامات زیربنایی و اساسی برای ارتقای سطح زیر کشت زیتون در شهرستان رودبار صورت نگرفته است.
این فعال در بخش زیتون در حالی وجود بزرگترین بازارچه فروش زیتون کشور در رودبار یک فرصت استثنایی می‌داند، اما می‌گوید: بازارچه زیتون رودبار به محل فروش و عرضه محصولات دیگر استان‌ها و حتی کشورها تبدیل شده و از نام رودبار به کام دیگران سودجویی می‌شود.
لطفعلی پور از بلاتکلیفی تعاونی زیتونکاران شهرستان رودبار انتقاد و اظهار کرد: این تعاونی که با هدف سامان بخشی صنف باغداران زیتون تشکیل شده به علت برخی بی توجهی‌ها و عدم حمایت از سوی مسئولان و مشارکت باغداران زیتون ابتر مانده است.
این باغدار منجیلی پس روی و عقب نشینی شهرستان رودبار در حوزه سطح زیر کشت زیتون را یک چالش بزرگ عنوان کرد و گفت: استان‌هایی که هیچ گونه سابقه‌ای در بخش زیتون ندارند اما با مدیریت یکپارچه و افزایش سطح تولید و بهره وری، از رودبار پیشی گرفتند و این زنگ خطر بزرگی برای میوه استراتژیک گیلان و رودبار است.

به گفته لطفعلی پور، زیتون رودبار هنوز به طور واقعی «برند سازی» نشده این در حالی است که هر استان و شهرستانی محصول و صنعت استراتژیکش را برجسته نمایی می‌کند اما برای «زیتون رودبار» این خبرها نیست و تاکنون نشده یک جشن و همایش ویژه برای زیتون گرفته شود.
توسعه ۲۰۰ هکتاری باغات زیتون!
«صالح محمدی» رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان اظهار کرد: در گیلان قریب ۱۰۰ واحد فرآوری، بسته بندی و روغن گیری زیتون فعالیت می‌کند که از این تعداد ۷۵ واحد دارای پروانه بوده و مابقی بدون پروانه هستند.
وی از پیش بینی تولید بیش از ۲۶ هزار تن میوه زیتون در این جنوب گیلان خبر داد و اضافه کرد: ۵۰ درصد تولید امسال به صورت روغنی و ۵۰ درصد به صورت کنسروی است.
به گفته محمدی، تولید میوه زیتون در سال جاری در گیلان، افزایش قابل توجهی نسبت به سال گذشته به دلیل شرایط اقلیمی و مدیریت باغ به لحاظ تغذیه، هرس، آبیاری، مبارزه با آفات و بیماری‌ها داشته است.
آنطور که رئیس سازمان جهاد کشاورزی می‌گوید، ارقام عمده تولید زیتون در ایران، پرمحصول روغنی است که رقم‌های روغنی خارجی است، زیرا دارای عملکرد تولید مناسب‌تر و درصد روغن بیشتری هستند.
محمدی متوسط عملکرد تولید میوه زیتون در گیلان را ۳ تن عنوان کرد و افزود: سال گذشته ۲۰۰ هکتار توسعه سطح باغات زیتون در قالب احداث داشته‌ایم ضمن اینکه اصلاح و جایگزینی باغات هم انجام شده است.
وی به صورت تلویحی به مسئله تأثیرگذاری محدودیت‌های آبی در راستای طرح توسعه باغات زیتون در جنوب گیلان اشاره و اضافه کرد: در صورت تأمین منابع آب در راستای طرح توسعه باغات زیتون به شیوه مکانیزه که رویکردهای برنامه هفتم توسعه است در استان آمادگی و درخواست زیادی وجود دارد.

آب منطقه‌ای و هزاران سوال بی جواب!
به نظر می‌رسد آن چیزی که صنعت زیتون را در گیلان و شهرستان رودبار به عنوان خاستگاه این محصول به چالش کشیده سهم کمتر از ۱۰ درصدی تولید زیتون این استان در کشور است. طبق گفته مسئولان ۱۲۰ هزار هکتار زیتون در کشور وجود دارد که سهم استان گیلان و شهرستان رودبار به ۱۰ هزار هکتار هم نمی‌رسد.
همین اختلاف آماری فاحش سطح زیر کشت زیتون خود گواه بر عملکرد ضعیف متولیان امر استان و شهرستان نسبت به مسئله ارتقای کشت این محصول است، استان‌هایی که سابقه ۲۰ ساله در بخش زیتون ندارند از شهرستان رودبار دارای قدمت بیش از دو هزار ساله در بخش زیتون سبقت گرفتند و اگر این روند ادامه پیدا کند نسل‌های آینده شاید دیگر زیتون را با نام رودبار نشناسند و همین پسوند تزئینی هم از رودبار گرفته شود.
آن طور که مشخص است مهم‌ترین مسئله‌ای که سد راه توسعه باغات زیتون در شهرستان رودبار شده قوانین سخت گیرانه و دست و پاگیر آب منطقه‌ای است. چه بسا بسیاری از سرمایه گذاران و راغبان توسعه باغات زیتون برای سرمایه گذاری در این بخش اظهار آمادگی کردند اما در ابتدای امر با چالش مهمی به نام «محدودیت منابع آبی» برخوردند بهانه‌ای که آب منطقه‌ای گیلان آن را اهرمی برای توقف سرمایه گذاری در این بخش استفاده کرده است و البته هیچ گاه هم پاسخ مثبت و قانع کننده‌ای برای این مسئله نمی‌دهد./مهر