به گزارش خبرگزاری ایمنا، معماری مدرن به‌عنوان یک واکنش به تغییرات سریع صنعتی و اجتماعی اوایل قرن بیستم شکل گرفت؛ این جنبش به‌ویژه پس از جنگ جهانی اول رونق گرفت، درست همان زمان که طراحان به‌دنبال رویکردی بودند تا نیازهای جدید و کاربردی را با کمترین پیچیدگی و هزینه پاسخ دهند.
معماری مدرن یا مدرنیسم در معماری جریانی است که اوایل قرن بیستم ظهور کرد و با ویژگی‌هایی همچون سادگی، کارایی و رد تزئینات بیهوده شناخته می‌شود؛ این سبک معماری از تحولات اجتماعی و فکری آن زمان الهام می‌گیرد و با پیشرفت‌های فناورانه و مواد نوین ساخت‌وساز از جمله بتن، فولاد و شیشه پیوند عمیقی دارد.
یکی از اصول اساسی معماری مدرن، حذف تزئینات غیرضروری و تمرکز بر خطوط تمیز و ساده است؛ ایده این است که زیبایی در سادگی است و فرم باید تابع عملکرد باشد و معماری مدرن با بهره‌گیری از مواد صنعتی همچون بتن مسلح، فولاد و شیشه شفاف، ساختمان‌هایی با دوام بالا و نمایی ساده و شفاف ایجاد کند که استفاده از این مواد به طراحان اجازه داد تا ساختارهای بزرگ‌تر و بازتری ایجاد کنند.
یکی دیگر از اصول معماری مدرن، طراحی ساختمان‌ها بر اساس عملکرد و نیازهای کاربران است؛ در این سبک، فرم ساختمان به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که با کاربرد آن سازگار باشد و فضاها بهینه‌سازی شود، معماری مدرن به دلیل بهره‌گیری از سازه‌های فولادی و بتن، امکان ایجاد پلان‌های باز و فضاهای بزرگ بدون دیوارهای باربر میسر شده است و در نهایت استفاده از پنجره‌های بزرگ و دیوارهای شیشه‌ای یکی از ویژگی‌های معماری مدرن است که امکان ورود نور طبیعی به داخل ساختمان را فراهم می‌کند و فضا را روشن و زنده نگه می‌دارد.
معماری مدرن تأثیر عمیقی بر طراحی شهری و ساخت‌وساز گذاشته است؛ این سبک، نه‌تنها به معماری ساختمان‌ها، بلکه به طراحی فضاهای عمومی و سازماندهی شهرها نیز راه یافته است.
معماری مدرن با تاکید بر بهینه‌سازی فضا و نیازهای کاربری به طراحی آپارتمان‌های مدرن، فضاهای اداری و حتی بناهای دولتی کمک کرده است، همچنین به ایجاد فضاهای سبز شهری، خیابان‌های عریض و دسترسی آسان‌تر به خدمات عمومی منجر شده است.
با وجود مزایای فراوان، معماری مدرن مورد انتقادهایی نیز قرار گرفته است؛ از جمله انتقادهای عمده به این سبک معماری می‌توان به کمبود حس انسانی و شخصی‌سازی، نبود توجه لازم به فرهنگ محلی و تطابق نداشتن با محیط‌های بومی اشاره کرد و بسیاری از منتقدان بر این باورند که تاکید بر سادگی و عملکرد موجب از دست رفتن هویت محلی و زیبایی‌های هنری معماری سنتی شده است.
نمی‌توان به‌راحتی معماری مدرن را در اصفهان گسترش داد
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در طرح‌های تفصیلی شهر اصفهان، ساخت‌وسازهای بلندمرتبه به‌دلیل حفاظت از ابنیه تاریخی و فرهنگی محدود شده است.
وی با اشاره به تأثیرات مثبت محدودیت‌های ساخت‌وساز در حفظ میراث فرهنگی و هویت شهر ادامه می‌دهد: شهرهای مدرن همیشه خوبی ندارند و حفظ شهرهایی همچون اصفهان که دارای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با بیان اینکه رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی لازمه توسعه پایدار شهری است، اظهار می‌کند: حفظ آثار و ابنیه تاریخی اصفهان نه‌تنها برای جذب گردشگر داخلی و خارجی ضروری است، بلکه به تقویت هویت شهری نیز کمک می‌کند.
شهر اصفهان به‌دلیل پیشینه تاریخی و فرهنگی نیازمند حفظ هویت شهری است
میرباقری اضافه می‌کند: حفظ شهرهایی همچون اصفهان که دارای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی خاطرنشان می‌کند: شهر اصفهان به‌عنوان یکی از مراکز تاریخی، مذهبی و سیاسی در دوره‌های مختلف، دارای بافت‌های محلی قدیمی و آثار تاریخی ارزشمندی است که باید مورد حفاظت قرار گیرد.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به ضرورت سنخیت نمای ساختمان‌ها با هویت شهری اصفهان می‌گوید: دستورالعمل‌های شهرسازی این شهر به دقت طراحی شده است تا بافت تاریخی و فرهنگی آن حفظ شود.
میرباقری ادامه می‌دهد: شهر اصفهان به‌دلیل پیشینه تاریخی و فرهنگی خود، نیازمند حفظ هویت شهری است و نمی‌توان به‌راحتی مدرنیته را در آن گسترش داد.
لزوم بررسی تاریخ معماری مدرن در جهان و ایران
زهرا یلدا، دکترای معماری و شهرسازی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: برای بررسی مدرن شدن معماری باید سه دوره تاریخی را در ایران بررسی کنیم که شامل دوره اول همسو با دوران تفکر ناصرالدین‌شاهی، دوره دوم دوران پهلوی اول است که تقریباً تا کودتای ۲۸ مرداد حاکم است و دوران سوم، دوران پهلوی دوم به‌ویژه سال‌های پس از کودتا سومین دوره است؛ در این سه دوره تاریخی به‌رغم درهم‌تنیدگی و فاصله زمانی کوتاه، تمایزهای آشکاری را می‌توان در حوزه معماری مدرن ایران و نگاه انتقادی به گذشته و غرب شاهد بود.
وی اضافه می‌کند: با آشنایی مستقیم شاهان و درباریان دوران قاجار به‌ویژه شخص ناصرالدین‌شاه با مظاهر فرهنگ و تمدن قرن نوزدهم اروپا و آوردن بخشی از آن به ایران، تغییری اساسی در تفکر هنرمندان ایرانی به وجود می‌آید و چشمگیرترین بخش این تغییر را در معماری و تا حدودی شهرسازی دوران قاجار می‌توان مشاهده کرد.
دکترای معماری و شهرسازی می‌گوید: در این دوره، ایده‌آل ملکوتی معماری ایرانی کم‌کم مصداق زمینی خود را در شهر پاریس و دیگر شهرهای اروپایی پیدا می‌کند، البته این مصداق توسط کارفرمایان و صاحبان این بناها به معماران و سازندگان این‌گونه ساختمان‌ها تحمیل می‌شود وگرنه معماران و هنرمندان را امکان سفر به دیار فرنگ و مشاهده این بهشت زمینی و عروس شهرهای جهان موجود نبوده است.
یلدا ادامه می‌دهد: به‌عنوان‌مثال تغییر و تبدیل شاه‌نشین و ایوان مرکزی در خانه‌های قدیمی تهران به سرسرا یا پله‌های بزرگ و شکوهمند در وسط آن، از این قبیل تغییراتی است که درون خانه سنتی را به‌هم می‌ریزد.
وی خاطرنشان می‌کند: بنای شمس‌العماره در تهران تأثیراتی از معماری نئوگوتیک فرانسه در خود دارد و در معماری شهرهای آذربایجان نیز تأثیر نقشه‌های اروپایی که از طریق قفقاز یا عثمانی و به‌طور مستقیم از اروپا واردشده است، مشاهده می‌شود.
دکترای معماری و شهرسازی می‌گوید: در شهرسازی دوران قاجار نیز تأثیرات مستقیم خیابان‌های اروپایی مشاهده می‌شود؛ همچون خیابان‌های باب همایون، لاله‌زار، ناصریه و چراغ‌گاز که متأثر از خیابان‌های قرن نوزدهم فرانسه است.
یلدا اضافه می‌کند: به این ترتیب در دوران قاجار نخستین تغییر اساسی در فرهنگ ما حاصل می‌شود و هنرمندان ایرانی نوع دیگری از معماری و نقاشی و حتی موسیقی (از طریق مدرسه دارالفنون) را تجربه می‌کنند، اما این تغییرات ارتباطی با تفکر انتقادی مدرن ندارد؛ چندان آگاهانه نیست و فضاها خبر از تأسیس سوژه مدرن نمی‌دهد و اینجا فرهنگ و معماری غرب همچون روحی خارجی وارد کالبد سنتی ایرانی و جایگزین روح ایرانی آن می‌شود.
وی با بیان اینکه اواخر مشروطیت و دوران پهلوی اول را می‌توان دوران رسوخ و تداوم اندیشه‌های انتقادی و مدرنیته در ایران تلقی کرد، می‌گوید: معماری پهلوی اول در پیوند با گذشته و در ارتباط با غرب خاصیتی انتخابگر دارد و برخلاف معماری دوران ناصری که گویی در انتقال سوغات غرب به ایران چندان انتخابی نداشته و به‌صورتی ناگزیر و حتی شتاب‌زده، مفتون زیبایی‌های اروپا شده، عمل کرده است.
دکترای معماری و شهرسازی با بیان اینکه در معماری دوران پهلوی اول نگاه به گذشته ایران انتخابگر است، تصریح می‌کند: در این سال‌ها برای نخستین‌بار تداوم سنت معماری ایران شکسته می‌شود و به معماری دوران فراموش‌شده‌ای، دوران هخامنشی و ساسانی توجه می‌شود؛ به‌طور مسلم ملی‌گرایی افراطی این دوران در این انتخاب بی‌تأثیر نبوده، اما نفس چنین اقدامی برای نخستین‌بار در تاریخ ایران صورت می‌گرفت.
یلدا می‌گوید: نمونه این نوع گذشته‌گرایی انتخابگر را در معماری رنسانس می‌توان مشاهده کرد که معماران و نقاشان و هنرمندان ایتالیایی همچون برنسکی و آلبرتی، به‌صورتی آگاهانه شروع به کاوش در گذشته‌های دوران عتیق رم کردند و برای نخستین‌بار در معماری خود عناصر دوران باستانی استفاده کردند؛ اقدام آن‌ها برای نخستین‌بار گسست از سنت گوتیک و رمانسک ایتالیا را به همراه داشت و دوران جدیدی را به ارمغان آورد که به تعبیری آغاز مدرنیته دانسته شده است.
وی اضافه می‌کند: البته معمارانی که در دوره پهلوی اول از گذشته‌های دور انتخاب و استفاده می‌کردند بیشتر معماران و مهندسان غیرایرانی بودن و شاید قابل‌مقایسه با معماران خلاق دوره رنسانس ایتالیا نباشند، اما نتایج مشابهی را در این دو دوره می‌توان مشاهده کرد که از آن جمله گسست از سنت رایج معماری و بازگشت به دوره‌های ازیادرفته، ساختمان بانک ملی و شرکت فرش خیابان فردوسی و مدرسه انوشیروان دادگر و مجموعه باغ ملی روشن است که این بناها ادامه سنت معماری دوران صفوی و قاجار نیست، بلکه به‌نوعی یک انتخاب عقلانی در آن‌ها صورت گرفته است.
از ویژگی‌های بارز معماری مدرن کنار گذاشتن کامل تاریخ و عناصر تاریخی، پلانی آزاد از قیدوبند هندسه کلاسیک و ترکیب احجام ساده و خالص هندسی است
دکترای معماری و شهرسازی تاکید می‌کند: با ورود عناصر تاسیساتی و بهداشتی همچون حمام و آشپزخانه مدرن در خانه‌ها، تغییراتی اساسی در طرح آن‌ها به وجود می‌آید که با الگوی پیشین آشپزخانه در انتهای حیاط و ایوان در وسط و اتاق‌های گوشه‌دار در طرفین و اتاق‌هایی دیگر در اطراف حیاط سازگاری ندارد؛ نکته دیگر درباره طراحی شهر و خیابان‌های دوران پهلوی اول آن است که این خیابان‌ها صرفاً برای تفریح و تفرج همچون لاله‌زار تهران و چهارباغ اصفهان عمل نمی‌کند، بلکه خیابان‌هایی است که برای نخستین‌بار خودرو در آن‌ها تردد می‌کند و کارهای معینی در آن‌ها انجام می‌شود.
یلدا می‌گوید: با پایدار شدن نوع جدیدی از بناهای دولتی همچون وزارتخانه‌ها، بانک‌ها، آموزشگاه‌ها، مدارس، کارخانه‌ها و ایستگاه‌ها، نوع تازه‌ای از معماری به وجود می‌آید که باید از عملکرد داخلی این بناها تابعیت کند؛ بدین ترتیب در دوران پهلوی اول جنبه عقلانی و سودمندگرایانه مدرنیته به‌صورت بارزی در معماری و شهرسازی جلوه‌گر می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: پایان دوران پهلوی اول شهریور ۱۳۲۰ با آغاز کار جدی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران که دو سال از تأسیس آن گذشته بود، مقارن است؛ هنر غرب از طریق دانشکده هنرهای زیبا به‌طور مستقیم وارد ایران شد، به‌ویژه مدرنیسم که وجه خاصی از مدرنیته غرب است و جایگاه خاصی در این دانشکده پیدا کرد.
دکترای معماری و شهرسازی خاطرنشان می‌کند: از ویژگی‌های بارز معماری مدرن که نام Modern Movement یا جریان مدرن نیز به آن اطلاق می‌شد، حذف تزئین، کنار گذاشتن کامل تاریخ و عناصر تاریخی، پلانی آزاد از قیدوبند هندسه کلاسیک، توجه خاص به عملکرد و کارکرد بنا، ترکیب احجام ساده و خالص هندسی همچون مکعب، استوانه و مخروط و درنهایت برپاساختن بنایی است که بتواند جوابگوی تمام انسان‌ها بافرهنگ‌ها و نژادهای گوناگون باشد.
یلدا می‌گوید: شاید معمارها نخستین گروه از هنرمندان ایرانی بودند که به‌طور کامل از آموزش‌های سنتی معماری گسستند و پس از آن، تعلیمات آکادمیک دانشکده هنرهای زیبا با روشی کاملاً متفاوت از تعلیمات سینه‌به‌سینه و استادی و شاگردی معماری سنتی آغاز به‌کار کرد.
وی اضافه می‌کند: با نگاهی موشکافانه، نکات جذابی از تعلیمات و نحوه تفکر در دانشکده هنر نسبت به معماری گذشته و مدرن آشکار می‌شود و در سال‌های ۳۰ و ۴۰ طراحی به طریقه معماری مدرن با اجزا و عناصر خالص هندسی و ترکیبات مجرد و غیر تاریخی و غیر سنتی از اصول اولیه هر اثر معماری بود.
دکترای معماری و شهرسازی تصریح می‌کند: این اصول به‌قدری جاافتاده و قدرتمند بود که به‌رغم نظر و میل باطنی تقریباً بیشتر دانشجویان و اساتید که عاشقانه به معماری گذشته ایران‌مهر می‌ورزیدند، به‌هیچ‌وجه امکان تغییر در نحوه طراحی مدرن و ترکیب آن با گذشته میسر نبود.
یلدا می‌گوید: می‌توان از سه شیوه معماری جدید از جمله معماری مدرن با ترکیبی کاملاً اروپایی و پیرو مدرنیسم اصیل، ترکیب نوستالژیک و خاطره‌برانگیز، نگاه انتخابگر و عقلانی به گذشته در ایران در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ یادکرد.
به گزارش ایمنا، معماری مدرن به‌عنوان یک جنبش تأثیرگذار، دنیای معماری را دگرگون کرده و اصول جدیدی برای طراحی فضاهای کارآمد، ساده و زیبا معرفی کرده است؛ این سبک به دلیل استفاده از فناوری‌های پیشرفته و طراحی‌های خلاقانه همچنان در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد و الگویی برای طراحی معماری مدرن و معاصر شده است، اما با این حال، امروزه بسیاری از معماران به دنبال ترکیب اصول مدرن با عناصر بومی و سنتی هستند تا بتوانند تعادلی بین کارایی و زیبایی برقرار کنند.