نسیم مسیبی: وضعیت مصرف بنزین در ایران در سال 1403 با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است. براساس گزارش شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، مصرف روزانه بنزین به حدود 112 میلیون لیتر رسیده که افزایش چشمگیر بیش از 40 درصد در مقایسه با سال 1399 را نشان می‌دهد. این میزان مصرف بخش عمده‌ای (85 درصد) از سوخت مورد نیاز حمل‌ونقل سبک کشور را تشکیل می‌دهد. در مقابل، توان تولید بنزین در کشور نیز با محدودیت‌هایی مواجه است. اگرچه ظرفیت اسمی تولید پالایشگاه‌های کشور حدود 110 میلیون لیتر در روز است، اما در عمل فقط بین 98 تا 104 میلیون لیتر در روز تولید می‌شود. این امر منجر به شکافی عمیقی بین عرضه و تقاضای روزانه بنزین شده است. این ناترازی بین تولید و مصرف بنزین، چالش‌های متعددی را برای کشور ایجاد کرده است. از‌ جمله این مشکلات می‌توان به افزایش واردات، فشار بر منابع ارزی، آلودگی هوای ناشی از مصرف بالا و احتمال کمبود سوخت در برخی مناطق اشاره کرد. حالا به‌تازگی واردات بنزین سوپر با قیمت نزدیک به فوب خلیج فارس آزاد شده است. هرچند‌ کارشناسان می‌گویند آزادسازی واردات بنزین سوپر نمی‌تواند تأثیر چندانی بر رفع ناترازی بنزین داشته باشد، اما می‌تواند گامی برای رفع دخالت دولت در قیمت‌گذاری سوخت باشد.

یک مصوبه مهم بنزینی

به‌تازگی تصویری از مصوبه هیئت وزیران مبنی‌بر آزادشدن واردات بنزین سوپر منتشر شد. بر‌اساس این مصوبه، اشخاص حقوقی مجاز هستند بنزین سوپر وارداتی را با قیمت غیریارانه‌ای توزیع کنند. همچنین واردات و توزیع بنزین سوپر از طریق اشخاص حقوقی دارای مجوز از وزارت نفت با قیمت غیریارانه‌ای آزاد شد. این مصوبه بر‌اساس ماده ۹ آیین‌نامه اجرائی تبصره ۸ قانون بودجه ۱۴۰۳ بوده است.

در همین زمینه، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، از تصویب واردات بنزین سوپر از طرف اشخاص حقوقی دارای مجوز از وزارت نفت با قیمت غیریارانه‌ای به‌ صورت مجزا از زیرساخت‌های توزیع سوخت یارانه‌ای با رعایت قوانین، در هیئت دولت خبر داد.

سخنگوی دولت ادامه داد: واردات بنزین سوپر از سوی اشخاص حقوقی دارای مجوز از وزارت نفت با قیمت غیریارانه‌ای به صورت مجزا از زیرساخت‌های توزیع سوخت یارانه‌ای با رعایت قوانین، در هیئت دولت مصوب شد. مهاجرانی با بیان اینکه تأکید دولت بر سلامت مردم است، گفت: در دولت تأکید شد مازوت‌سوزی کم شود که البته قطع برق هم وجود دارد. رئیس‌جمهور پیگیر رفع ناترازی هستند و جلسات متعددی داشتند و تعهدی ایجاد شده که نیروگاه‌های خورشیدی، بادی و اتمی تولید ۳۰ هزار مگاوات برق را انجام دهند.

طبق اعلام سخنگوی دولت در روز سه‌شنبه 22 آبان، واردات بنزین سوپر، همسو با قیمت جهانی در ایران آزاد شد. حال باید دید در چند ماه آینده این اقدام دولت می‌تواند تأثیر مثبتی بر سلسله چالش‌های بنزینی در ایران بگذارد یا خیر. در این زمینه کارشناسان نظرات مختلفی ارائه داده‌اند که یکی از مهم‌ترین آنها، توجه ویژه به میزان مصرف انرژی در کشور است.

هاشم اورعی، کارشناس حوزه انرژی، معتقد است‌ آزادشدن واردات بنزین سوپر تأثیری بر قیمت بنزین معمولی در ایران نخواهد گذاشت. او در‌این‌باره به «شرق» توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه قشر مرفه جامعه از بنزین سوپر استفاده می‌کنند، هیچ دلیلی برای اعمال یارانه بر قیمت بنزین سوپر وجود ندارد و در نتیجه اولین اقدام لازم، تغییر قیمت آن به قیمت تمام‌شده است. این کارشناس حوزه انرژی می‌گوید با افزایش پلکانی قیمت بنزین سوپر در میزان تقاضا برای بنزین سوپر تفاوت خاصی ایجاد نخواهد شد ولی این موضوع تأثیری هم بر جبران کسری بنزین نخواهد گذاشت.

اورعی راهکار اصلی حل ناترازی بنزین را در اصلاح قیمت آن دانست و ادامه داد: در کشوری که نرخ تورم آن 40 درصد است و به مدت پنج سال قیمت بنزین تغییری نمی‌کند، این یعنی بنزین مجانی است! البته این اصلاح قیمت را به صورت یک‌مرتبه و یک‌شبه نمی‌توان انجام داد.

تغییر قیمت؛ راه‌حل کوتاه‌مدت

موضوع ناترازی سوخت تاکنون بحث‌های کارشناسی زیادی به دنبال داشته است. به‌تازگی در آکادمی دانایان نشستی با موضوع چالش‌های بنزین در ایران با حضور شهاب‌الدین متاجی، مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش، سید‌حمید حسینی، دبیر اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتی، علیرضا آرمان‌مقدم، معاون اجرائی شرکت ملی پالایش و پخش و یاسر ملایی، پژوهشگر اقتصادی، برگزار شد.

متاجی در صحبت‌های خود با بیان اینکه چگونگی نگاه به ناترازی انرژی در ایران حائز اهمیت است، به مسئله رفاه و زندگی شهری پرداخت و گفت: در حمل‌ونقل شهری ملاک اصلی استفاده از خودروهای شخصی است که علاوه‌بر اتلاف وقت و ایجاد ترافیک، در آلودگی هوا و در‌نهایت کاهش سطح رفاه مردم تأثیر جدی دارد و ما اگر به گسترش فضای سبز و استفاده از دوچرخه، کنار‌گذاشتن خودروهای دارای موتورهای قدیمی که به دلیل مصرف بالای سوخت، استفاده از آنها در بسیاری از کشورها ممنوع شده است‌ نپردازیم، سطح رفاه و صنعت حمل‌ونقل پیشرفت نخواهد کرد.

او ضمن تأکید بر حرکت همسو با رشد تکنولوژی و توجه به رفاه عمومی به منظور مقابله با ناترازی انرژی، درباره استفاده از ابزارهایی مثل قیمت، افزایش واردات یا ساخت پالایشگاه اضافه کرد: اگر در حالت خیلی خوش‌بینانه مصرف خودروهای شخصی در کشور را ۲۵ درصد بیشتر از خودروهای مدرن امروزی حساب کنیم، برای جبران آن باید با تکنولوژی خاصی این خودروها وارد شوند و در‌این‌صورت ناترازی بنزین حل خواهد شد. همچنین بهتر است واردات بیشتر یا پالایشگاه‌های بیشتری داشته باشیم تا از تلف‌شدن سرمایه جلوگیری کرده باشیم.

او تغییر در قیمت بنزین را راه‌حل کوتاه‌مدت دانست و گفت: تغییر در قیمت ممکن است در کوتاه‌مدت مؤثر باشد اما به دلیل اینکه نیاز و مصرف مردم به بنزین دائمی است، دوباره ممکن است مصرف مردم به حالت قبل برگردد و این راهکار موقتی است.

آمارهای صنعت انرژی دقیق نیست

سیدحمید حسینی، دبیر اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتی، ریشه ناترازی تولید و تقاضا در بنزین را به ناترازی در مدیریت مرتبط دانست و گفت: تا سال 2015 در شاخص‌های کسب‌وکار و آزادی اقتصادی رتبه کشور بالای 80 بود و این ناشی از دارا‌بودن زیرساخت‌های خوبی از‌ جمله شبکه راه‌آهن، شبکه گاز، ارتباطات و… در کشور بود. اما از سال‌های 2016 به بعد همه شاخص‌ها با افت مواجه شدند و ما با وجود اینکه سومین تولید‌کننده بزرگ گاز در دنیا هستیم و حجم درخور ‌توجهی فراورده نفتی تولید می‌کنیم اما بابت مواردی مثل خوراک پتروشیمی، برق و گاز در‌حال‌حاضر دچار چالش و دغدغه‌های جدی هستیم و این مشکل به‌‌شدتِ مصرف انرژی در کشور بر‌می‌گردد.

حسینی ادامه داد: به ازای هر هزار دلار تولید ناخالص ملی در دنیا، ۱۵ درصد نفت استفاده می‌شود و در طول سال مصرف ما در این زمینه به 24 درصد رسیده است. این یعنی دو برابر مصرف انرژی در مقایسه با ژاپن یا 2.5 برابر در مقایسه با چین!

او درباره عوامل پدیدآورنده این بحران‌ها توضیح داد: مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم داده و ما را به این شرایط رسانده است. یکی اینکه ما هدر‌رفت داریم. ادعا می‌شود روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت در شبکه از محل تولید تا محل توزیع هدر می‌رود، بعد ادعا می‌کنند که ما این‌قدر تولید نداریم. بعد چیز دیگری می‌گویند و در‌واقع حتی آمارهای دقیقی در این بخش وجود ندارد.

او در ادامه گفت: از فساد در صنعت انرژی تا هدررفت هیچ آمار دقیقی ندارد و وقتی آمار دقیق نباشد، نمی‌توان برای آن برنامه‌ریزی دقیقی کرد.

ضرورت حمایت از پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس

چندی پیش سید‌کریم معصومی، رئیس فراکسیون کارآفرینی، رفع موانع تولید و اشتغال مجلس، از ضرورت حمایت دولت از پالایشگاه‌های کوچک‌‌‌‌‌‌‌مقیاس در راستای رفع ناترازی بنزین گفته بود.

او در صحبت‌های خود به محدودیت‌های ظرفیت پالایشگاه‌های بزرگ و ناترازی فزاینده در تولید بنزین اشاره کرده و گفته بود: در شرایط کنونی، دولت باید به توسعه پالایشگاه‌های کوچک به ‌عنوان یک اولویت اساسی بپردازد؛ چراکه این موضوع راه برون‌‌‌‌‌‌رفت از چالش ناترازی بنزین است. معصومی با بیان اینکه حمایت دولت می‌تواند شامل ارائه تسهیلات مالی، تسهیل در فرایند صدور مجوزها و ایجاد مشوق‌‌‌‌‌‌های مالیاتی باشد، بیان کرد: این اقدام‌ها می‌توانند به تشویق سرمایه‌گذاران برای ورود به این حوزه کمک کنند. همچنین با بهره‌‌‌‌‌‌گیری از فناوری‌های نوین و مدل‌های کسب‌وکار انعطاف‌‌‌‌‌‌پذیر، پالایشگاه‌های کوچک‌‌‌‌‌‌مقیاس قادر خواهند بود تولید بنزین و دیگر فراورده‌های نفتی را به‌ صورت پایدار و اقتصادی افزایش دهند (دنیای اقتصاد). به نظر می‌رسد با افزایش ناترازی در حامل‌های انرژی از‌ جمله بنزین و با توجه به اهمیت بالای آن در سبد مصرف انرژی خانوار، دولت در زمینه جلوگیری از قاچاق سوخت که یکی از اصلی‌ترین عوامل مؤثر در ایجاد ناترازی محسوب می‌شود، راهکارهای قابل حل و عملی ارائه دهد و در مواردی مانند اصلاح قیمت‌ها که به گفته کارشناسان، مانند مسکن در کوتاه‌مدت اثرگذار است، صلاحیت عموم مردم و اقتصاد را دنبال کرده و در‌نهایت دولت چه بخواهد و چه نخواهد، باید بپذیرد که مداخله بیش‌از‌حد در اقتصاد و انرژی، بحران ناترازی را به فاجعه‌ای در کوتاه‌مدت تبدیل خواهد کرد.