آرمان امروز-گروه اقتصادی: با روی کار آمدن مجدد ترامپ در آمریکا، یکی از سناریوهای محتمل برای اقتصاد ایران، تحمل و تاب آوری آن در برابر این تغییر است. تاب آوری اقتصادی به معنای توانایی یک سیستم برای جذب و بازیابی از شوک ها و ناپایداری ها است. در این راستا، تاب آوری اقتصادی ایران به عنوان یک موضوع مهم در مطالعات اقتصادی، نیازمند بررسی دقیق است.
تاب آوری اقتصادی به اقتصاد این امکان را می دهد که در برابر تغییرات ناگهانی، مانند رکود اقتصادی یا بلایای طبیعی، مقاوم باشد و بتواند به سرعت به حالت عادی بازگردد. این ویژگی نه تنها به حفظ عملکردهای اقتصادی کمک می کند، بلکه می تواند به بهبود کارایی و بهره وری نیز منجر شود. در واقع، تاب آوری اقتصادی به عنوان یک استراتژی برای کاهش آسیب پذیری و افزایش قدرت انطباق با شرایط متغیر تلقی می شود.
موضوعی که این روزها از سوی برخی کارشناسان اقتصادی نیز مطرح شده است. در همین رساتا، وحید شقاقی شهری، اقتصاددان گفته : همین که اصلاحات را شروع کنیم خودش یک پیام مثبت به اقتصاد صادر می‌کند. برخلاف آنکه گفته شده تاب آوری اقتصاد ما بالاست معتقد هستم که آسیب پذیری‌های زیادی داریم و بازدارندگی‌مان کم است و باید به صورت واقع بینانه برای تقویت بازدارندگی اقتصاد ایران برنامه‌ریزی شود.
به گفته این اقتصاددان، هر چقدر واقعیت‌ها را بگوییم اعتماد بین دولت و مردم بیشتر می‌شود. ولی خب باید هم واقعیت‌ها و هم برنامه‌هایمان را بگوییم. باید بگوییم واقعیت‌ها این است، احتمال اینکه شرایط اقتصادی سخت‌تر شود وجود دارد، ولی ما برنامه‌هایی را آغاز کردیم که این آسیب پذیری‌ها را کاهش بدهیم و با همراهی مردم می‌خواهیم مقاومت و تاب آوری کشور را بالا ببریم. بازدارندگی را تقویت کنیم و امیدواریم که برنامه‌ها موجب شود که دامنه تحریم‌ها و شدت تحریم‌ها بیشتر از این اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار ندهد. به نظرم این یک مواجهه عقلانی با مساله است.
لزوم اصلاحات ساختاری برای تاب‌آوری اقتصاد
تاب‌آوری اقتصادی در ایران از جمله موضوعات کلیدی است که توجه کارشناسان، سیاست‌گذاران و اقتصاددانان را به خود جلب کرده است. تاب‌آوری اقتصادی به توانایی یک اقتصاد برای مقابله با شوک‌ها و نوسانات اقتصادی داخلی و خارجی، بازیابی و حفظ ثبات اشاره دارد. در شرایطی که اقتصاد ایران با چالش‌های متعددی همچون تحریم‌های بین‌المللی، نوسانات قیمت نفت و سیاست‌های غیرمطمئن اقتصادی روبرو است، تقویت تاب‌آوری اقتصادی امری ضروری به نظر می‌رسد.
یکی از پیش‌نیازهای اصلی تاب‌آوری اقتصادی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است. اتکای بیش از حد به نفت باعث شده اقتصاد ایران در برابر شوک‌های خارجی، نظیر تغییرات قیمت نفت و تحریم‌های بین‌المللی، آسیب‌پذیر شود. برای کاهش این آسیب‌پذیری، ضروری است که سیاست‌گذاران تلاش کنند منابع درآمدی متنوع‌تری ایجاد کرده و بر توسعه صنایع دیگر تمرکز کنند. ایجاد شرایط مناسب برای گسترش تولیدات غیرنفتی و همچنین گسترش صادرات کالاهای صنعتی و کشاورزی می‌تواند گامی در جهت کاهش این وابستگی باشد. مهدی پازوکی، اقتصاددان، در این باره معتقد است که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصاد ایران، ساختار ناکارآمد درآمدهای دولت است. به نظر او، وابستگی به درآمدهای نفتی باعث شده است که دولت در برابر تحریم‌ها و شوک‌های اقتصادی ضعیف عمل کند. او پیشنهاد می‌کند که دولت با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای افزایش درآمدهای مالیاتی و بهبود سیستم مالیاتی، سهم مالیات در اقتصاد را افزایش دهد. به عقیده پازوکی، افزایش درآمدهای مالیاتی می‌تواند به دولت کمک کند تا در برابر نوسانات اقتصادی مقاومت بیشتری نشان دهد و برنامه‌های توسعه‌ای خود را بدون وابستگی به درآمدهای نفتی پیش ببرد.
شفافیت اقتصادی و مبارزه با فساد نیز از دیگر الزامات تاب‌آوری اقتصادی محسوب می‌شود. فساد اقتصادی و نبود شفافیت در بسیاری از حوزه‌های اقتصادی ایران، باعث شده تا منابع به‌طور غیرمؤثر تخصیص یابند و امکان رشد اقتصادی پایدار فراهم نشود. ایجاد شفافیت و مقابله جدی با فساد در دستگاه‌های اجرایی و اقتصادی می‌تواند به تخصیص بهینه‌تر منابع کمک کند و شرایط را برای توسعه بخش‌های تولیدی و صادراتی فراهم آورد. این امر نیازمند اصلاح ساختارهای نظارتی و تقویت قوانین مرتبط با فساد اقتصادی است.
پایداری مالی و اصلاح نظام بانکی نیز از دیگر مؤلفه‌های حیاتی برای تاب‌آوری اقتصادی است. نظام بانکی در ایران با چالش‌هایی همچون افزایش نرخ مطالبات معوق، نبود شفافیت در ارائه تسهیلات، و نبود کارایی لازم در تأمین مالی بخش تولیدی مواجه است. اصلاح ساختار بانکی، افزایش شفافیت و پاسخگویی در بانک‌ها، و تمرکز بر تخصیص اعتبارات به بخش‌های مولد، می‌تواند به تقویت تاب‌آوری اقتصادی و بهبود شرایط بازار کمک کند.
کاهش وابستگی به نفت
به باور پازوکی، اصلاح نظام بانکی یکی از اقدامات فوری و ضروری برای تاب‌آوری اقتصاد ایران است. او معتقد است که سیاست‌گذاران باید به مشکلات اساسی نظام بانکی، از جمله مسائل مطالبات معوق، سرمایه‌گذاری ناکارآمد و نقش پایین بانک‌ها در تأمین مالی تولید توجه کنند. پازوکی همچنین بر لزوم کاهش سیاست‌های دستوری در سیستم بانکی تأکید دارد، چرا که این سیاست‌ها مانع از تخصیص منابع بهینه شده و به تشدید بحران‌های مالی منجر می‌شود.
از دیگر پیش‌نیازهای تاب‌آوری اقتصادی، تقویت بخش خصوصی و افزایش آزادی‌های اقتصادی است. مداخلات گسترده دولت در اقتصاد و محدودیت‌های گسترده بر فعالیت بخش خصوصی، فضای کسب و کار در ایران را محدود کرده و باعث کاهش سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی شده است. برای افزایش تاب‌آوری اقتصادی، لازم است دولت با کاهش مداخلات، فضای رقابتی را برای بخش خصوصی بهبود بخشد و از سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی حمایت کند. تسهیل قوانین مربوط به فعالیت‌های اقتصادی و کاهش بروکراسی نیز می‌تواند مشوقی برای رشد و توسعه بخش خصوصی باشد.
پازوکی معتقد است که دولت باید فضای کسب و کار را برای بخش خصوصی بازتر کند و زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم سازد. او بر این باور است که بدون توسعه بخش خصوصی و افزایش سهم آن در اقتصاد، امکان دستیابی به تاب‌آوری پایدار وجود نخواهد داشت. به اعتقاد او، دولت باید از دخالت‌های بی‌مورد در فعالیت‌های اقتصادی بخش خصوصی خودداری کند و تنها به عنوان ناظر و تسهیل‌کننده عمل کند.
در نهایت، یکی دیگر از الزامات تاب‌آوری اقتصادی، افزایش بهره‌وری و نوآوری در اقتصاد است. بهره‌وری پایین در تولید و ضعف در نوآوری، به کاهش رقابت‌پذیری اقتصاد ایران منجر شده است. سیاست‌گذاران باید به تقویت زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی و ارتقای فناوری در بخش‌های مختلف اقتصاد بپردازند تا بهره‌وری و توان رقابتی افزایش یابد.
به طور کلی، تقویت تاب‌آوری اقتصادی در ایران نیازمند برنامه‌ریزی جامع و اصلاحات ساختاری است. کاهش وابستگی به نفت، افزایش درآمدهای مالیاتی، اصلاح نظام بانکی، تقویت بخش خصوصی و مبارزه با فساد از جمله اقدامات ضروری برای بهبود شرایط اقتصادی و کاهش آسیب‌پذیری در برابر شوک‌های داخلی و خارجی است. با این حال، تحقق این اهداف تنها از طریق اصلاحات ساختاری و پایبندی به اصول اقتصادی ممکن است.