حقایق نجومی ۸۳؛

خلأ به‌طور کلی به محیطی اطلاق می‌شود که در آن هیچ ماده‌ای وجود ندارد. با این حال محیط بین‌ستاره‌ای حاوی گاز و ذرات معلقی بسیار رقیقی است که می‌تواند به میزان بسیار اندک، امواج صوتی را منتقل کند.

به گزارش خبرگزاری آنا، وقتی به فضا فکر می‌کنیم، سکوت مطلق یکی از اولین تصوراتی است که به ذهن خطور می‌کند. عباراتی مانند «خلأ کیهانی» و «سکوت فضا» در بسیاری از فیلم‌ها و کتاب‌های علمی-تخیلی به کار رفته است. اما آیا این تصویر درست است؟ آیا واقعاً صدا نمی‌تواند در فضا سفر کند؟ برای پاسخ به این پرسش، باید ماهیت صوت و چگونگی انتشار آن را درک کنیم.

صدا چیزی جز موج مکانیکی (Mechanical Wave) نیست که برای انتشار نیاز به یک محیط فیزیکی دارد. این محیط می‌تواند هوا، آب یا حتی جامدات باشد. امواج صوتی با ایجاد فشردگی و گسترش در مولکول‌های این محیط حرکت می‌کنند. اما در فضا چه اتفاقی می‌افتد؟ 

خلأ به‌طور کلی به محیطی اطلاق می‌شود که در آن هیچ ماده‌ای وجود ندارد (یا ماده بسیار اندکی وجود دارد). در نبود مولکول‌هایی برای انتقال انرژی، امواج صوتی نمی‌توانند حرکت کنند. بنابراین، از نظر علمی، صدا نمی‌تواند در فضای خلاء سفر کند.

اما این داستان به این سادگی‌ها هم نیست. در دهه‌های اخیر دانشمندان متوجه شدند که حتی فضا نیز همیشه کاملاً «خالی» نیست. محیط بین‌ستاره‌ای (Interstellar Medium) گرچه بسیار رقیق، حاوی گاز و ذرات معلقی است که می‌تواند به میزان بسیار اندک، امواج صوتی را منتقل کند. البته این امواج به‌قدری ضعیف هستند که گوش انسان یا حتی ابزار‌های ساده نمی‌توانند آنها را تشخیص دهند.

ناسا نیز این پدیده را بررسی کرده است. در سال ۲۰۰۳، کاوشگر «چاندرا» (Chandra X-Ray Observatory) صدایی از کهکشان خوشه برساووش (Perseus Cluster) ثبت کرد. این صدا که به‌صورت امواج فشار (Pressure Waves) از یک سیاه‌چاله منتشر می‌شد، به‌واسطه محیط گازی موجود در اطراف کهکشان انتقال یافت. اما باید توجه داشت که این فرکانس‌ها میلیون‌ها بار پایین‌تر از محدوده شنوایی انسان بودند.

این کشف‌های علمی، مفهومی دقیق‌تری از سکوت فضا را به ما نشان می‌دهد. آنچه ما به‌عنوان سکوت کیهانی می‌شناسیم، در حقیقت ناشی از محدودیت‌های حسی و فناورانه ماست. فضا نه خالی مطلق است و نه کاملاً ساکت، بلکه بستری است برای امواجی که فقط باید روش درست شنیدن آنها را بیابیم.