آرمان امروز- عرفان بیوک‌نژاد: عدم تطابق میان عقلانیت در تصمیم‌گیری‌ها و راهکارهای اجرایی به معنای فاصله‌گرفتن از شناخت عمیق مسائل و ارائه راه‌حل‌های متناسب با آن‌هاست. این ناترازی، نتیجه‌ای جز باقی‌ماندن چالش‌ها و ناکارآمدی در حل آن‌ها نداشته است. در حقیقت، مشکلات نه‌تنها حل نشده‌اند، بلکه انباشت آن‌ها به بحرانی‌تر شدن اوضاع و نارضایتی عمومی انجامیده است. این وضعیت، «باری مضاعف» بر نظام سیاسی کشور تحمیل کرده، باری که روزبه‌روز سنگین‌تر می‌شود و عرصه‌های مختلف را با چالش‌های بیشتری روبه‌رو می‌سازد.
برای درک عمق این مسئله، باید به حوزه‌های گوناگون از جمله انرژی، اقتصاد، اجتماع و سیاست نگاهی جدی داشت. هر یک از این حوزه‌ها نیازمند عقلانیتی است که بتواند مسائل را در سطحی وسیع و همه‌جانبه درک کند و برای آن‌ها راهکارهایی ارائه دهد که نه‌تنها در کوتاه‌مدت مؤثر باشند، بلکه در بلندمدت نیز پایداری و کارآمدی خود را حفظ کنند. این سطح از عقلانیت، اگر به‌درستی در تصمیم‌گیری‌ها جاری شود، می‌تواند دست‌کم از تشدید مشکلات جلوگیری کند و به مرور، ما را به سوی حل تدریجی ناترازی‌ها هدایت کند.
واقعیت این است که نظام سیاسی امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازنگری در فرآیندهای تصمیم‌گیری و ارتقای عقلانیت در سیاست‌گذاری است. عقلانیتی که بتواند میان شناخت عمیق از مسائل و ارائه راهکارهای عملی، تعادل ایجاد کند. در غیر این صورت، مشکلات تنها متراکم‌تر خواهند شد و اعتماد عمومی، که سرمایه‌ای گرانبها برای هر نظامی است، دستخوش آسیب‌های جدی خواهد شد.
این موضوع به قدری اساسی و بنیادین است که می‌تواند به محور گفت‌وگوهای سازنده و تحلیلی تبدیل شود.
محمد هاشمی رفسنجانی، عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگو با روزنامه آرمان امروز تشریح کرد: تعریف عقلانیت در تصمیم‌گیری، به‌ویژه در حوزه سیاست، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. تصمیمات عقلانی معمولاً بر اساس ضرورت اتخاذ می‌شوند. این ضرورت ممکن است ناشی از شرایط موجود باشد یا به‌عنوان پاسخی به تصمیمات دیگران شکل گیرد. در سیاست نمی‌توان همه تصمیمات را به‌طور کامل عقلانی دانست، چرا که سیاست ذاتاً پویا و متغیر است. تصمیمات سیاسی به عوامل متعددی از جمله شرایط داخلی و خارجی وابسته هستند.
وی افزود: برای مثال، اگر کشوری مانند اسرائیل تصمیمی اتخاذ کند و عملی انجام دهد، این اقدام ممکن است بر اساس امکانات و شرایط خودشان عقلانی به نظر برسد. اما این تصمیم برای طرف مقابل ضرورت واکنش ایجاد می‌کند. این واکنش می‌تواند ابتدا به شکل اظهار نظرهای لفظی یا دیپلماتیک باشد و سپس به اقدامات عملی منجر شود. چنین فرآیندی نشان می‌دهد که بسیاری از تصمیمات سیاسی، علاوه بر عقلانیت، بر اساس ضرورت‌های خاص زمانی اتخاذ می‌شوند.
عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام اظهار کرد: در برخی مواقع تصمیمات ممکن است نه‌تنها عقلانی بلکه بر اساس احساسات و هیجانات نیز باشند. در سیاست، این نوع تصمیم‌گیری می‌تواند به پیامدهای منفی منجر شود. در فضای سیاسی داخلی، به‌ویژه در مجلس، برخی نمایندگان تمایل دارند با اتخاذ مواضع احساسی یا هیجانی، توجه بیشتری جلب کنند. این تصمیمات ممکن است در کوتاه‌مدت کارآمد به نظر برسند، اما در بلندمدت به اعتماد عمومی آسیب می‌زنند.
وی ادامه داد: تصمیمات نمایندگان مجلس معمولاً دو گونه‌اند. نوع اول تصمیماتی است که بیشتر جنبه نمایشی دارند. این تصمیمات اغلب در سخنرانی‌ها مطرح می‌شوند و بیشتر برای جلب توجه یا اظهار وجود است. این نوع رویکرد می‌تواند زیان‌بار باشد زیرا اغلب بر اساس منطق و ضرورت واقعی شکل نمی‌گیرد. نوع دوم تصمیماتی است که بر اساس نیازها و مشکلات واقعی جامعه یا منطقه‌ای اتخاذ می‌شوند. این تصمیمات معمولاً نتایج مثبت‌تری به همراه دارند، چرا که منطقی‌تر و واقع‌بینانه‌تر هستند.
هاشمی رفسنجانی توضیح داد: هرگاه تصمیمات سیاسی بر اساس عقلانیت اتخاذ شوند، نتایج بهتری حاصل می‌شود. تصمیم عقلانی تصمیمی است که بر مبنای واقعیات موجود و امکانات در دسترس شکل بگیرد. به‌عنوان مثال، در برنامه‌ریزی اقتصادی، توازن میان درآمدها و هزینه‌ها ضروری است. اگر هزینه‌ها بیش از درآمدها باشند، پروژه‌ها با شکست مواجه می‌شوند و منابع مالی هدر می‌روند. برای تقویت بعد عقلانی در تصمیم‌گیری باید به واقعیات موجود توجه کرد. تصمیم‌گیری باید مبتنی بر امکانات و شرایط باشد. هر برنامه‌ای نیازمند تطبیق میان اهداف و منابع است. اگر این تطبیق وجود داشته باشد، تصمیمات به نتایج مطلوب‌تری منجر می‌شوند. در غیر این صورت، پیامدهای منفی و ناکامی در رسیدن به اهداف اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
وی در نهایت خاطر نشان کرد: در شرایط کنونی، واقع‌بینی در سیاست اهمیت بیشتری پیدا کرده است. واقع‌بینی به معنای درک صحیح از امکانات موجود و طراحی تصمیماتی است که در چارچوب این امکانات قابل اجرا باشند. در این میان، یکی از مهم‌ترین اقدامات، ترویج فرهنگ عقلانیت و منطقی بودن در سطوح مختلف تصمیم‌گیری است. برای دستیابی به این هدف، آموزش‌های لازم و تقویت فرآیندهای نظارتی ضروری است.