زهرا نژاد بهرام در یادداشتی به «آرمان امروز» بررس می‌کند؛

آرمان امروز : امروزه رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های نوین نقش متفاوتی را در عرصه زندگی اجتماعی برعهده گرفته‌اند که شاید پیش از این کمتر یا به‌ندرت قابل مشاهده بود؛ رسانه‌های نوین با به‌دست گرفتن ابتکار تعامل دوسویه با مخاطب، نقش‌پذیری نوینی را ایجاد کرده که شاید بتوان گفت بدل عرصه عمومی در فضای مجازی است.
با این نگاه ابزار نوینی در بستر عرصه عمومی شکل گرفته که امکان گفت‌وگوی مشترک را برای کاربران فراهم می‌کند، دراین فضا مخاطبان با طرح موضوعات مورد نظر قادر خواهند بود فضای گفت‌وگویی را تسهیل کنند.
ظهور شبکه‌های اجتماعی، اکثریت گسترده‌ای از جامعه که مصرف‌کننده منفعل وسایل ارتباط جمعی کلاسیک بوده‌اند، را به مصرف‌کننده صاحب‌نظر یا حتی تولید‌کننده تازه‌کار تبدیل کرده است یافته‌ها حاکایت دارد که در این تحول، دو فرایند دمکراتیزاسیون و لیبرالیزاسیون ارتباطات، و فضای مجازی، همچون زیرمجموعه‌ای از آن، به همراه هم پیش رفته‌اند. برآورد‌های مثبت بیشتر به مورد نخست و برآورد‌های منفی بیشتر به مورد دوم منسوب است. از این رو شبکه‌های اجتماعی تصویر جامعه‌ای است که در راستای تحقق فرصت‌های تعاملی در پی فرصتی برای گفتن و امکانی برای شنیده شدن است؛ این مهم نشانگر واقعیتی در فضای جامعه خواهد بود که شاید فضای عمومی شکل گرفته که به قول «هابرماس» درجایی شکل می‌گیرد که امکـان تأسـیس وضـعیت کلامـی‌ایده‌آل یا گفت‌وگوی فارغ از اجبار میسر باشد. از این‌رو بستر شبکه‌های مجازی را می‌توان بدین صورت مورد توجه قرار داد که تحولی در عرصه عمومی به وقوع پیوسته که شاید پیش از این تجربه نشده بود.
به این معنا که اکنون در فضای مجازی با اتکا به ظرفیت‌های رسانه‌ها نوین، شکل‌گیری این نوع شبکه‌ها و انجمن‌ها در قالب گروه‌های مختلف تصویری از ارتباطات انجمنی را معنا کرده است. اگر معیار‌های گفت‌وگو را در قالب نادیده گرفتن تمایزات، عقلانی بودن وموضوعات مشترک شهروندان بدانیم، شاید آن‌ها بتوانند تصویری از حوزه عمومی را تبیین کنند. ازاین رو با نگاهی متفاوت به رسانه‌های نوین که بستری برای تحقق عرصه عمومی با تکیه بر شکل‌گیری انجمن‌های مجازی در راستای گفت‌وگوی مشترک در میان است و با عنایت به این مهم که کاربران ایرانی امروزه بالغ بر ۸۰ درصد شهروندان کشور هستند، و قریب به ۵۰ میلیون نفر از آن‌ها کسب و کارند، تحلیل عرصه عمومی و شکل‌گیری انجمن‌های مجازی برای گفت‌وگو امری دور از ذهن نیست!. فضای عمومی ایجاد شده در بستر انجمن‌ها و گروه‌های مشترک قادراست در بستری دیگر امکان گفت‌وگو را شکل دهد؛ آنگونه که اهمیت آن کمتر از عرصه عمومی درفضای واقعی (فضای مادی) نخواهد بود. سازماندهی و ساماندهی این شبکه با استفاده از ظرفیت‌های سر گروه‌های فعال در بستر کشف مسأله و گفت‌وگوی مبتنی بر پذیرش تمایز‌ها که اکنون دراین گروه‌ها وجود دارد، قادر است فضای دسترسی به وفاق را معنی‌دار‌تر کند!.
در واقع رسانه‌های نوین کانون شکل‌گیری این فضا است، چراکه اگر سازمان‌ها و انجمن‌ها و نهاد‌های مدنی در فضای مادی نتوانسته‌اند، بستر گفت‌وگو را فراهم کنند تا با شکل‌گیری نوعی تفاهم عمومی به وفاق اجتماعی دسترسی پیدا کرد، وجود این ظرفیت قابل تامل است.
یادآور می‌شود هم اکنون بسیاری از تحقیقات حوزه‌های گوناگون با تکیه برظرفیت این گروه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد و این شبکه‌ها به عنوان منبع «دیتا» برای این تحقیقات است. در حقیقت باور پذیربودن واقعیت‌های موجود در این شبکه‌ها محققان را مجاب کرده که قادر خواهند بود، از داده‌های موجود درآن‌ها به عنوان منبع برای تحقیقات بهره بگیرند.
این مهم دو پیام دارد، نخست آنکه این شبکه‌ها بستری برای طرح آراء و نظرات کاربران است که پژوهش‌ها با لایه متفاوتی از مسائل روبه رو می‌کند که شاید در فضای حقیقی دسترسی به آن دشوار یا ناممکن باشد و دوم اینکه این شبکه‌ها، گسترده‌ای از امکانات متفاوت اجتماعی برای تحقق ارتباطات انسانی هستند که می‌تواند در شکل‌گیری نوعی هم آوایی و هم نگری مورد توجه قرار گیرد.
با این رویکرد رسانه‌های نوین فرصت تازه‌ای را در بستر انجمن‌ها و گروه‌ها خلق کرده و تصویری برای گفت‌وگو محوری بر مسأله وفاق را تا حدودی فراهم ساخته‌اند، به شرط آنکه بتوان آن را ظرفیت دید!. این مهم نیازمند دو امر است، نخست آنکه فضای مجازی با فیلترینگ مسدود نشود و دوم آنکه حضور و طرح مسائل در آن‌ها بستری برای جرم انگاری نباشد؛ آزادی کاربران در طرح دیدگاه‌ها و ارائه نگاه‌های گوناگون دراین بستر خلاء ناشی از عدم گفت‌وگو را تاحدود زیادی مرتفع می‌کند؛ رسانه‌های نوین تحول تکنولوژیکی بوده که توانسته در جوامعی که به دلایل گوناگون از ساخت انجمن‌ها و سازمان‌های مدنی دور مانده یا نتوانسته‌اند اصول مورد نظر برای آن‌ها را رعایت کنند، فرصت‌های تازه‌ای را ایجاد کرده است. ایران نیز با توجه به استقبال شهروندان از این فرصت، یکی از سر آمدان در منطقه خاورمیانه است و این مهم نه تنها در شهر‌های بزرگ بلکه درشهر‌های کوچک و حتی روستا‌ها نیز قابل مشاهده است. لذا ضروری است دست اندرکاران و سیاست گذران با استفاده از این مهم نگاهی دیگر به رسانه‌های نوین داشته باشند تا بتوانند از مواهب آن‌ها برخوردار شوند و فضای گفتگویی در جامعه را به دور از همه تفاوت‌ها و تمایزات معنا دار کنند. این مهم یقیناً قادر خواهد بود، وفاق و گفت‌وگوی ملی را تسهیل کند.