امضای توافق بلندمدت بین ایران و روسیه می‌تواند گامی مهم در تکمیل پروژه نگاه به شرق ایران باشد. این توافق که شامل همکاری‌های گسترده در حوزه‌های دفاعی، زیست‌محیطی، انرژی و هسته‌ای است، نشان‌دهنده تقویت روابط دو کشور در شرایط ناپایداری ژئوپولیتیک جهانی است. به گفته منابع خبری، این توافق جامع شراکت استراتژیک در سفر رسمی رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، به مسکو در تاریخ ۱۷ ژانویه به رسمیت شناخته خواهد شد.
بر اساس گزارش‌ها، این توافق شامل ۴۷ ماده است که تمامی زمینه‌های همکاری دوجانبه را پوشش می‌دهد. کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، تأکید کرده است که با امضای این توافق، سطح همکاری‌ها در تمامی حوزه‌ها ارتقا خواهد یافت. از جمله موارد مهم این توافق می‌توان به همکاری در زمینه انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، مسائل دفاعی و نظامی، مبارزه با تروریسم و مسائل زیست‌محیطی اشاره کرد.
همچنین، همکاری دو کشور در حوزه‌های تجارت بین‌المللی و انرژی نیز پیش‌بینی شده است. جلالی در این خصوص اظهار داشت که استقلال، خوداتکایی و امنیت کشور برای ایران بسیار مهم است و این توافق به تقویت این اهداف کمک خواهد کرد. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، نیز پیشتر اعلام کرده بود که این توافقنامه به نفع صلح و امنیت در سطح منطقه‌ای و جهانی است.
یکی از محورهای اصلی این همکاری، کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب است که به عنوان یک پروژه زیرساختی حیاتی، تجارت بین ایران، روسیه و سایر شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی را تسهیل خواهد کرد. این سرمایه‌گذاری استراتژیک در شبکه‌های حمل‌ونقل نشان‌دهنده عزم دو کشور برای تقویت روابط تجاری و مقابله با تحریم‌های غربی است.
در حوزه انرژی نیز همکاری‌های گسترده‌ای بین دو کشور پیش‌بینی شده است. با توجه به تحریم‌هایی که دسترسی هر دو کشور به بازارهای غربی را محدود کرده است، ایران و روسیه به دنبال راه‌های جایگزین برای تقویت بخش‌های انرژی خود هستند. روسیه با ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی خود، در توسعه صنعت انرژی ایران مشارکت خواهد کرد و از اکتشاف، حفاری و زیرساخت‌ها حمایت می‌کند. انتظار می‌رود شرکت‌های روسی در بخش انرژی ایران سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی انجام دهند که به مدرن‌سازی و گسترش قابلیت‌های این بخش کمک خواهد کرد.
علاوه بر این، دو کشور در تلاش هستند تا با تأمین بازارهای جدید در آسیا، به ویژه هند، وابستگی خود به بازارهای غربی را کاهش دهند و ادغام بیشتری در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) ایجاد کنند. موقعیت استراتژیک ایران به عنوان مسیر ترانزیتی کالاها بین اروپا، آسیای مرکزی، چین و هند نیز نقش مهمی در این همکاری‌ها ایفا می‌کند.
با این حال، روابط ایران و روسیه بدون چالش نیست. اختلافات سیاسی داخلی، مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و جنگ، و تفاوت‌ها در برنامه‌های ژئوپولیتیکی بلندمدت، موانعی برای دستیابی به پتانسیل کامل این شراکت ایجاد کرده‌اند. به عنوان مثال، تنش‌های تاریخی بین دو کشور، مانند حمایت روسیه از تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در دوره ریاست‌جمهوری دیمیتری مدودف، و تأخیر در تحویل سیستم دفاع موشکی S-300، نمونه‌هایی از این چالش‌ها هستند.
علاوه بر این، هر دو کشور با چالش‌های اقتصادی مواجه هستند که می‌تواند پایداری بلندمدت این شراکت را تحت تأثیر قرار دهد. تحریم‌های اقتصادی بر توانایی روسیه برای بهره‌برداری کامل از ذخایر انرژی‌اش تأثیر گذاشته است، در حالی که وابستگی ایران به صادرات انرژی، اقتصاد آن را در برابر نوسانات قیمت‌های جهانی نفت آسیب‌پذیر کرده است. تورم بالا در ایران نیز توانایی این کشور را برای توسعه اقتصادی تضعیف می‌کند.
با این وجود، همکاری نظامی بین ایران و روسیه احتمالاً در آینده تقویت خواهد شد. تلاش‌های مشترک ضدتروریسم، تضمین ثبات منطقه‌ای و همکاری بیشتر در تجارت تسلیحات از جمله زمینه‌هایی است که می‌تواند امنیت هر دو کشور را تقویت کند. با این حال، آینده این رابطه به روندهای بین‌المللی وسیع‌تر، از جمله تغییرات در دینامیک قدرت بین ایالات متحده، روسیه و چین، وابسته است.
کلید موفقیت این اتحاد در نهایت به تعادل اولویت‌های متنوع و اغلب متضاد دو کشور، غلبه بر موانع داخلی و خارجی، و حفظ تمرکز بر اهداف استراتژیک بلندمدت بستگی دارد.