سرطان یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ و میر در سراسر جهان محسوب می‌شود و بر اساس آمارهای موجود، شیوع این بیماری در ایران نیز به طور قابل توجهی افزایش یافته است. متخصصان حوزه سلامت همواره بر این نکته تأکید دارند که بسیاری از انواع سرطان‌ها در مراحل اولیه قابل پیشگیری و درمان هستند. انجام معاینات پزشکی دوره‌ای و غربالگری‌های مناسب می‌تواند به تشخیص زودهنگام این بیماری کمک کرده و شانس بهبود بیماران را افزایش دهد.
با توجه به روند رو به رشد ابتلا به سرطان در ایران، گفت‌وگویی با دکتر کاظم زنده‌دل، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و معاون پژوهشی پژوهشکده سرطان (انستیتو کانسر ایران) انجام شده است که در ادامه به جزئیات آن می‌پردازیم.
**آیا افزایش موارد سرطان در کشور ناشی از بهبود روش‌های تشخیصی است یا واقعاً شیوع آن بیشتر شده است؟**
دکتر زنده‌دل در پاسخ به این سوال بیان کرد: در سراسر جهان، پیشرفت‌های پزشکی در درمان بیماری‌های عفونی و سایر بیماری‌هایی که در گذشته جان افراد را می‌گرفتند، باعث افزایش طول عمر و امید به زندگی شده است. این موضوع منجر به افزایش جمعیت سالمند و در نتیجه افزایش موارد سرطان شده است. در ایران نیز پس از انقلاب اسلامی، با توجه به بهبود زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی، شاهد کاهش مرگ و میر مادران باردار و نوزادان و افزایش امید به زندگی بوده‌ایم. این عوامل باعث شده است که تعداد بیشتری از افراد به سنین میانسالی و سالمندی برسند و در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار بگیرند.
وی افزود: این پدیده تنها مختص ایران نیست و بسیاری از کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند. به عنوان مثال، کشورهای عربی مانند قطر و عمان به دلیل جمعیت جوان و سرعت توسعه، نرخ رشد سرطان بالاتری نسبت به ایران دارند. بر اساس مطالعات انجام شده، ایران از نظر نرخ رشد سرطان در رتبه 48 جهان قرار دارد، در حالی که کشورهایی مانند قطر، امارات و کویت در رتبه‌های بالاتری قرار دارند.
**میزان بروز سرطان در ایران چقدر است؟**
دکتر زنده‌دل اعلام کرد: در سال 1399، حدود 131 هزار نفر در ایران به سرطان مبتلا شده‌اند و نرخ بروز سرطان 152 نفر در هر 100 هزار نفر است. این آمارها بر اساس داده‌های ثبت شده در وزارت بهداشت است که در سال‌های 1393 تا 1400 با دقت جمع‌آوری شده‌اند. با این حال، در چهار یا پنج سال اخیر، انتشار این آمار متوقف شده و این موضوع باعث ایجاد مشکلاتی در برنامه‌ریزی‌های مرتبط با سرطان شده است.
**چرا انتشار آمار سرطان متوقف شده است؟**
وی در این باره توضیح داد: ممکن است این توقف عمدی نباشد، اما عدم شفافیت در ارائه آمار می‌تواند مشکلاتی را در روند برنامه‌ریزی‌ها ایجاد کند. با این حال، سرطان پدیده‌ای است که تغییرات آن در کوتاه‌مدت قابل توجه نیست و آمارهای موجود تقریباً به واقعیت نزدیک هستند. توصیه می‌شود که برنامه ثبت سرطان در کشور احیا شود و آمارهای دقیق به طور منظم منتشر شوند تا سیاست‌گذاران بتوانند از آن‌ها برای تصمیم‌گیری استفاده کنند.
**میزان مرگ و میر ناشی از سرطان در ایران چقدر است؟**
دکتر زنده‌دل بیان کرد: روزانه حدود 200 نفر در ایران بر اثر سرطان جان خود را از دست می‌دهند. این رقم معادل سقوط یک هواپیما در هر روز است، اما به نظر می‌رسد که این موضوع چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. پیشنهاد می‌شود که یک ستاد قوی برای مقابله با سرطان، به عنوان دومین عامل مرگ و میر در کشور، تشکیل شود تا برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری انجام گیرد.
**آیا می‌توان از بروز سرطان پیشگیری کرد؟**
وی تأکید کرد: اگرچه نمی‌توان به طور کامل از بروز سرطان جلوگیری کرد، اما می‌توان با کنترل عوامل خطر مانند آلودگی هوا، کاهش مصرف سیگار، قلیان و تریاک، افزایش فعالیت فیزیکی و تغذیه سالم، از بروز برخی سرطان‌ها پیشگیری کرد. همچنین، تشخیص زودهنگام سرطان می‌تواند به درمان مؤثرتر و کاهش مرگ و میر ناشی از آن کمک کند.
**وضعیت غربالگری سرطان در ایران چگونه است؟**
دکتر زنده‌دل در این باره گفت: برای سرطان‌های پستان، روده بزرگ و دهانه رحم، روش‌های غربالگری اثبات‌شده وجود دارد. به عنوان مثال، زنان بالای 50 سال (و در صورت امکان، بالای 45 سال) باید سالانه یا هر دو سال یک‌بار ماموگرافی انجام دهند. همچنین، برای سرطان روده بزرگ، انجام تست مدفوع به طور منظم توصیه می‌شود. با این حال، بسیاری از مردم این اقدامات را نادیده می‌گیرند و آگاهی‌رسانی در این زمینه نیاز به بهبود دارد.
وی افزود: برای سرطان دهانه رحم نیز روش‌هایی مانند پاپ اسمیر و تست HPV وجود دارد که می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند. با این حال، برای برخی سرطان‌های دیگر مانند معده، ریه و پروستات، هنوز روش‌های غربالگری اثبات‌شده‌ای وجود ندارد و تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
**آیا می‌توان گفت سونامی سرطان در راه است؟**
دکتر زنده‌دل در پایان گفت: ما مخالف استفاده از عبارت “سونامی سرطان” هستیم، زیرا سرطان قابل مدیریت است. با این حال، پیش‌بینی می‌شود که در 15 سال آینده، تعداد موارد سرطان در ایران دو برابر شود. این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی‌های دقیق و افزایش آگاهی عمومی دارد تا بتوان با تشخیص زودهنگام و درمان به موقع، از عوارض و مرگ و میر ناشی از سرطان جلوگیری کرد.