آلودگی هوا یکی از چالش‌های اصلی در شهرهای بزرگ و صنعتی محسوب می‌شود که تأثیرات منفی آن بر سلامت عمومی و محیط زیست غیرقابل انکار است. مدیریت شهری با برنامه‌ریزی‌های هدفمند و اقدامات مؤثر می‌تواند نقش مهمی در کاهش این معضل ایفا کند و تا حد زیادی کیفیت هوا را بهبود بخشد.
یکی از اقدامات کلیدی مدیریت شهری، به‌ویژه در کلان‌شهرها، توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی کارآمد و پاک است. ایجاد خطوط مترو، گسترش شبکه اتوبوس‌رانی و استفاده از اتوبوس‌های برقی یا گازسوز می‌تواند به کاهش استفاده از خودروهای شخصی و در نتیجه کاهش انتشار آلاینده‌ها کمک کند. همچنین، طراحی مسیرهای ویژه برای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی می‌تواند شهروندان را به استفاده از شیوه‌های حمل‌ونقل سبز ترغیب کند. بهبود کیفیت سوخت و کنترل انتشار آلاینده‌ها نیز از دیگر اقدامات مؤثر در این زمینه است.
مدیریت شهری با همکاری دولت و سازمان‌های مرتبط می‌تواند استانداردهای سوخت و خودروها را ارتقا دهد و خودروهای فرسوده را از چرخه حمل‌ونقل خارج کند. افزایش فضای سبز شهری نیز نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا دارد. علاوه بر این، آگاهی‌بخشی به شهروندان از طریق برگزاری کمپین‌های آموزشی درباره تأثیرات آلودگی هوا و نقش آن‌ها در کاهش آن، می‌تواند تغییرات مثبتی در رفتار جامعه ایجاد کند. تشویق مردم به استفاده از خودروهای اشتراکی، کاهش مصرف سوخت و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر از دیگر برنامه‌های موفق مدیریت شهری در این زمینه است.
مدیریت شهری اصفهان نیز برای کاهش آلودگی هوای این کلان‌شهر که تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند صنایع آلاینده قرار دارد، اقدامات متعددی انجام داده است. از جمله این اقدامات، تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل با هزینه‌کرد اعتبارات ویژه است. استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های پایش آنلاین کیفیت هوا و تحلیل داده‌ها نیز می‌تواند به شناسایی مناطق پرخطر و اجرای سیاست‌های هدفمند کمک کند. ترکیب این اقدامات نه‌تنها به بهبود کیفیت هوا، بلکه به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان نیز منجر می‌شود.
**پایش مستمر آلاینده‌ها اولین گام در مبارزه با آلودگی هوا**
سعید ساکت، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان، با اشاره به اهمیت سنجش آلودگی هوا و آگاه‌سازی جامعه درباره میزان آلودگی و ترکیب انواع آلاینده‌ها، اظهار کرد: مرکز پایش کیفیت هوا به‌صورت آنلاین و به‌روز، پنج آلاینده اصلی شامل مونوکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن، اوزون و ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ و ۱۰ میکرون را با استفاده از ۱۳ ایستگاه سنجش در نقاط مختلف شهر اندازه‌گیری می‌کند.
وی افزود: اولین مرحله در کاهش آلودگی هوا، پایش مستمر و به‌روز آلاینده‌ها است، زیرا بدون شناخت دقیق میزان آلودگی و وضعیت شهر، نمی‌توان تصمیمات مؤثری برای کاهش آن اتخاذ کرد. به همین دلیل، در سال گذشته اقداماتی مانند تکمیل برخی ایستگاه‌ها، ایجاد پایگاه داده جامع و تهیه شاخص‌های آماری مورد نیاز انجام شده است.
ساکت همچنین به راه‌اندازی سامانه جدید پایش کیفیت هوا با قابلیت‌های متنوع، تجهیزات پایش آلودگی هوا و اضافه شدن آنالایزرهای جدید برای سنجش آلاینده‌ها اشاره کرد. وی خاطرنشان کرد: با توجه به شرایط جوی و پایداری هوا که در سال‌های اخیر باعث ایجاد شرایط اضطرار در شهر شده است، پروژه‌ای با دانشگاه صنعتی اصفهان برای مدل‌سازی و پیش‌بینی آلودگی هوا تعریف شده که در حال انعقاد قرارداد است. این پروژه می‌تواند به مدیران شهری در برنامه‌ریزی برای روزهای بحرانی کمک کند.
وی همچنین به انجام پروژه پایش آلودگی هوا با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای اشاره کرد که به شناخت منابع آلاینده در حاشیه شهر کمک می‌کند. ساکت تأکید کرد: برای کاهش آلودگی هوا، از ظرفیت‌های متخصصان خارج از شهرداری نیز استفاده شده و فراخوانی برای شناسایی شرکت‌های توانمند در این زمینه انجام شده است.
**اقدامات مؤثر در حوزه معاینه فنی خودرو**
ساکت به اقدامات انجام شده در حوزه معاینه فنی خودروها اشاره کرد و گفت: تا سال ۱۴۰۱، اصفهان فاقد مرکز معاینه فنی موتورسیکلت بود، اما با تجهیز و راه‌اندازی سه خط مکانیزه معاینه فنی موتورسیکلت، گام مهمی در کاهش آلاینده‌های ناشی از تردد موتورسیکلت‌ها برداشته شد. همچنین، راه‌اندازی مرکز معاینه فنی خودروهای سبک در محدوده خیابان امیرکبیر، ظرفیت پذیرش خودروها را افزایش داده است.
وی افزود: از سال ۱۴۰۰ تا پایان شهریور ۱۴۰۳، بیش از ۵۸۹ هزار خودروی سبک، ۱۹ هزار خودروی سنگین و ۷۴۷۸ موتورسیکلت مورد معاینه فنی قرار گرفته‌اند. این اقدامات منجر به شناسایی و رفع نقص فنی و آلایندگی در بیش از ۱۱۷ هزار خودروی سبک و ۶۸۶۴ خودروی سنگین شده است.
**چالش‌های پیش‌رو در کاهش آلودگی هوا**
ساکت با اشاره به پیچیدگی موضوع آلودگی هوا و تأثیر عوامل مختلفی مانند فعالیت صنایع، تردد خودروها، کیفیت سوخت و شرایط جوی، اظهار کرد: در سال‌های اخیر، فعالیت صنایع بزرگ اطراف اصفهان کاهش نداشته و حتی برخی از آن‌ها طرح‌های توسعه نیز اجرا کرده‌اند. همچنین، بر اساس آمار پلیس راهور، هر ماه به‌طور متوسط پنج هزار خودروی جدید به شهر اضافه شده است. این عوامل باعث افزایش منابع تولید آلودگی شده و انتظار کاهش قابل توجه آلودگی هوا را دشوار کرده است.
وی خاطرنشان کرد: اگرچه بهبود کیفیت سوخت باعث کاهش دی‌اکسید گوگرد شده است، اما در مورد ذرات معلق کمتر از ۲.۵ و ۱۰ میکرون، روند افزایشی مشاهده شده است. به‌طوری که تعداد روزهای ناسالم در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل افزایش یافته است.
**جمع‌بندی**
مدیریت شهری باید با سیاست‌ها و برنامه‌های جامع، بهبود کیفیت هوا را در اولویت قرار دهد. توسعه حمل‌ونقل عمومی پایدار، ترویج استفاده از وسایل نقلیه برقی، ایجاد فضاهای سبز بیشتر و اجرای برنامه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی از جمله اقدامات ضروری در این زمینه است. همچنین، نظارت دقیق بر منابع آلاینده و تشویق صنایع به استفاده از فناوری‌های پاک نیز از دیگر راهکارهای مؤثر محسوب می‌شود.
با توجه به اهمیت موضوع آلودگی هوا و تأثیرات آن بر زندگی شهروندان، همکاری تمام ذی‌نفعان برای دستیابی به محیطی سالم‌تر و آینده‌ای پایدارتر ضروری است.