در دو دهه اخیر، بخش کشاورزی به دلیل مشکلات ناشی از خشکسالی و کم‌آبی، فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته است. در برخی موارد، این بخش تنها با کاهش مواجه شده است. یکی از این موارد، سهم این بخش از اشتغال است. طی ۲۰ سال گذشته، بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از بخش کشاورزی خارج شده و به سایر بخش‌های اقتصادی روی آورده‌اند. وابستگی این بخش به تغییرات آب‌وهوایی باعث کاهش حجم تولید، رشد اقتصادی و در نتیجه درآمد شاغلین این بخش شده است. این مسائل باعث کاهش انگیزه کشاورزان برای ادامه فعالیت در این حوزه شده است.
**تحولات بخش کشاورزی در ۲۰ سال گذشته**
اقتصاد کشور از سه بخش اصلی کشاورزی، صنعت و خدمات تشکیل شده است. بر این اساس، افراد شاغل در یکی از این سه بخش فعالیت می‌کنند. بر اساس تعریف مرکز آمار، افراد ۱۵ ساله و بالاتر جزو جمعیت در سن کار محسوب می‌شوند. البته پیش از سال ۱۳۹۸، افراد ۱۰ ساله و بالاتر در نظر گرفته می‌شدند و این تعریف در طول زمان تغییر کرده است. از سال ۱۳۸۴ تاکنون، سهم بخش کشاورزی از اشتغال کشور روندی نزولی داشته است. دلیل اصلی این موضوع، خشکسالی گسترده در کشور در سال‌های اخیر است که باعث کاهش تولید، رشد اقتصادی و درآمد شده است. در نتیجه، بسیاری از شاغلین این بخش به بخش‌های دیگر اقتصاد مهاجرت کرده‌اند. به‌طوری‌که در سال ۱۳۸۴، بیش از ۵ میلیون نفر در این بخش مشغول به کار بودند، اما این تعداد در پاییز امسال به ۳ میلیون و ۴۳۴ هزار نفر کاهش یافته است.
به‌طور کلی، مشاغل بخش کشاورزی به دلیل ماهیت خود، بیشتر از سایر مشاغل به آب و هوا و تغییرات فصلی وابسته هستند. با توجه به روند بررسی شده، سهم اشتغال این بخش در فصول پاییز و زمستان همواره کاهش یافته و در نیمه اول سال افزایش پیدا کرده است.
**چرا رشد اقتصادی موثر نبود؟**
در بهار سال ۱۳۸۴، سهم اشتغال بخش کشاورزی ۲۶.۸ درصد بود، به این معنا که بیش از یک چهارم شاغلین کشور در این بخش فعالیت می‌کردند. با شروع خشکسالی و کم‌آبی، دستمزد و سود در این بخش کاهش یافت و بسیاری از شاغلین به بخش‌های صنعت و خدمات روی آوردند. این موضوع در رشد اقتصادی بخش کشاورزی نیز تأثیر منفی گذاشت. به‌طوری‌که رشد اقتصادی این بخش با نوسانات زیادی همراه بوده و حتی در چند فصل متوالی رشد منفی را تجربه کرده است. این مشکلات باعث شده‌اند تا بخش کشاورزی دیگر مانند گذشته محبوب نباشد.
در سال ۱۳۹۸، تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی به دلیل بهبود شرایط آب‌وهوایی، رشد قابل توجهی داشت. در نتیجه، سهم این بخش از اشتغال کشور در این سال کمی افزایش یافت. اما از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا نیمه اول سال ۱۴۰۲، بخش کشاورزی به‌طور متوالی رشد منفی را تجربه کرده و این موضوع باعث خروج بیشتر شاغلین از این بخش شده است.
با وجود اینکه در چند فصل اخیر رشد اقتصادی بخش کشاورزی مثبت بوده، روند نزولی سهم این بخش از اشتغال ادامه داشته است. کمترین سهم اشتغال ثبت شده در دوره مورد بررسی، مربوط به زمستان ۱۴۰۲ است. بر اساس آخرین داده‌های مرکز آمار، سهم اشتغال بخش کشاورزی در پاییز امسال به ۱۳.۷ درصد رسیده و با توجه به روند این شاخص در سال‌های گذشته، پیش‌بینی می‌شود که در زمستان امسال نیز کاهش بیشتری را شاهد باشیم.
**راهکارهای خروج از وضعیت فعلی**
برای بهبود وضعیت اقتصاد کشاورزی ایران، نیاز به اجرای راهکارهای جامع و چندجانبه است. برخی از این راهکارها عبارتند از:
۱. **مدیریت منابع آب**: بهینه‌سازی مصرف آب و استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای و هوشمند می‌تواند به کاهش هدررفت آب و افزایش بهره‌وری در کشاورزی کمک کند. همچنین، برنامه‌ریزی برای مدیریت منابع آب زیرزمینی و سطحی ضروری است.
۲. **تنوع کشت**: تشویق کشت محصولات متنوع و مقاوم به خشکی می‌تواند کشاورزان را در برابر تغییرات آب‌وهوایی مقاوم‌تر کند. این اقدام همچنین می‌تواند به افزایش درآمد و اشتغال در بخش کشاورزی منجر شود.
۳. **آموزش و توانمندسازی کشاورزان**: برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه‌های نوین کشاورزی، مدیریت مزرعه و تکنیک‌های بازاریابی می‌تواند دانش و مهارت‌های کشاورزان را افزایش دهد و انگیزه آن‌ها را برای ادامه فعالیت در این بخش تقویت کند.
۴. **حمایت مالی و بیمه‌ای**: ایجاد سیستم‌های بیمه‌ای مناسب و ارائه تسهیلات مالی با نرخ بهره پایین می‌تواند ریسک‌های اقتصادی را کاهش داده و سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی را افزایش دهد.
۵. **تحقیقات و توسعه**: سرمایه‌گذاری در تحقیقات علمی و فناوری‌های جدید در حوزه کشاورزی می‌تواند به بهبود کیفیت و کمیت تولیدات کمک کند. همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای توسعه روش‌های جدید کشت و تولید ضروری است.
۶. **توسعه زیرساخت‌ها**: بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل و انبارداری می‌تواند ضایعات را کاهش داده و دسترسی کشاورزان به بازارها را افزایش دهد. این اقدام به افزایش درآمد و بهبود وضعیت اقتصادی کشاورزان منجر خواهد شد.
۷. **ترویج کشاورزی پایدار**: تشویق کشاورزی پایدار و محیط‌زیست‌محور می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و بهبود شرایط زیست‌محیطی کمک کند. این امر نه تنها به حفظ منابع آب و خاک کمک می‌کند، بلکه کیفیت محصولات کشاورزی را نیز افزایش می‌دهد.
با اجرای این راهکارها، می‌توان به بهبود وضعیت بخش کشاورزی و افزایش سهم آن در اشتغال کشور کمک کرد.