در گفت‌وگویی با خبرگزاری آنا، موضوع بحران آب و راهکارهای مقابله با آن مورد بررسی قرار گرفت. کارشناسان منابع آب بر این باورند که دیپلماسی فعال می‌تواند نقش کلیدی در افزایش دسترسی به منابع آبی برای ایران ایفا کند. با استفاده از رویکردهای نوین دیپلماسی، می‌توان در تمامی جنبه‌های این چالش تأثیرگذار بود.
بحران آب به یکی از مسائل آشنا در جوامع امروزی تبدیل شده است. کمبود منابع آب در کنار افزایش جمعیت، شرایط تنش‌آمیز و حتی بحرانی را در بسیاری از کشورها ایجاد کرده است. این موضوع نه تنها بر روابط سیاسی بین کشورهای منطقه تأثیر گذاشته، بلکه باعث بروز اختلافات و درگیری‌هایی نیز شده است.
ایران نیز از جمله کشورهایی است که بیش از دو دهه است با موضوع تنش و بحران آبی دست و پنجه نرم می‌کند. منابع آبی این کشور به دلیل مصرف بی‌رویه کاهش یافته و تعاملات با همسایگان برای کاهش این تنش‌ها چندان مورد توجه قرار نگرفته است. ایران رودخانه‌های مشترکی با کشورهای همسایه دارد و اگرچه با برخی از آنها قراردادهایی بر اساس حقوق بین‌الملل منعقد شده، اما همچنان مشکلاتی در بهره‌برداری از منابع آبی با کشورهایی مانند افغانستان وجود دارد.
کارشناسان معتقدند که دیپلماسی آب ایران در قبال همسایگان بسیار حائز اهمیت است و باید راهکارهایی برای فعال‌سازی این دیپلماسی پیش‌بینی شود.
### رودخانه‌های مشترک ایران با همسایگان
حسین فرزین، کارشناس منابع آب، در این گفت‌وگو به رودخانه‌های مشترک ایران با کشورهای همسایه اشاره کرد. در شرق کشور، رودخانه‌های هیرمند و هریرود با افغانستان مشترک هستند. همچنین با پاکستان رودخانه‌های فصلی وجود دارد که از ایران به سمت این کشور جریان دارند. با ترکمنستان نیز رودخانه‌های اترک و هریرود مشترک هستند.
در غرب کشور نیز رودخانه‌های ارس و هورا با ارمنستان، آذربایجان و ترکیه مشترک است. رودخانه ارس بخشی از مرز ایران با این کشورها را تشکیل می‌دهد و برخی از رودخانه‌ها مانند ارس از سمت آذربایجان و ارمنستان به این رودخانه می‌ریزند.
### قراردادهای آبی با همسایگان
فرزین افزود که با ترکیه نیز رودخانه‌های مشترک دیگری وجود دارد که حجم آب آنها کم است، اما قراردادهای آبی با این کشور در جریان است. با عراق نیز در دجله و فرات سهم اندکی برای ایران وجود دارد که به کارون می‌ریزد و در نهایت به تالاب هورالعظیم می‌رسد. با اقلیم کردستان عراق نیز رودخانه‌های مشترکی وجود دارد که از ایران به سمت این منطقه جریان دارند.
### هیرمند؛ رودخانه‌ای با بیشترین آورده آبی
فرزین خاطرنشان کرد که بیشترین آورده آبی برای ایران از رودخانه هیرمند تأمین می‌شود. این حوزه آبریز تنها بین دو کشور مشترک است و تالاب هامون نیز برای ایران بسیار ارزشمند است. رودخانه ارس نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و کشورهایی مانند آذربایجان در پائین‌دست آن قرار دارند. با وجود سدسازی‌های ترکیه، این رودخانه هنوز آب دارد، اما مناقشات در این منطقه در حال افزایش است.
### دیپلماسی فعال؛ راهکاری برای افزایش دسترسی به آب
فرزین در مورد اقداماتی که می‌توان برای افزایش دسترسی به منابع آبی انجام داد، گفت: مهمترین راهکار، دیپلماسی فعال است. با استفاده از رویکردهای نوین دیپلماسی، می‌توان در تمامی جنبه‌های این چالش تأثیرگذار بود.
وی افزود که در حوزه‌های آبریز فرامرزی، کشورهایی که در حوزه آبریز مشترک هستند، قدرت‌هایی دارند که بر استفاده از این آب‌ها تأثیر می‌گذارند. همچنین قدرت سخت، شامل جمعیت، توان اقتصادی و نظامی، نیز در این زمینه نقش دارد.
### اهمیت روایت‌سازی و گفتمان‌سازی
فرزین تأکید کرد که روایت‌سازی و گفتمان‌سازی در موضوع آب بسیار اهمیت دارد. کشوری که قدرتمند است، با تولید روایت‌ها و گفتمان‌ها، آب را حق خود می‌داند. این موضوع می‌تواند بر تصورات مردم در کشورهای پائین‌دست تأثیر بگذارد.
### شیوه استفاده از آب و بحران فعلی
فرزین در پاسخ به این سوال که چرا بحران آب هنوز در ایران جدی است، گفت: شیوه استفاده از آب یکی از دلایل اصلی این وضعیت است. در ایران فعالیت‌هایی انجام شده که با میزان آب کشور ناهمخوانی دارد. به عنوان مثال، صادرات محصولات کشاورزی به افغانستان در حالی انجام می‌شود که آب از سمت این کشور به ایران سرازیر نمی‌شود.
### تولید و صادرات محصولات غیراستراتژیک
وی افزود که سیاست ایران در تولید و صادرات محصولات کشاورزی غیراستراتژیک باعث شده تا آب شرب در پائین‌دست تحت‌الشعاع قرار گیرد. در استان‌های پائین‌دست، با کاهش آب‌های سطحی، چاه‌های بیشتری حفر شده و سفره‌های آب زیرزمینی فقیر می‌شوند.
### گفتمان توسعه‌ای و تأثیرات آن
فرزین تصریح کرد که بخشی از مشکل آب در ایران مربوط به گفتمان توسعه‌ای است. در گذشته، گفتمان توسعه بر پایه کشاورزی بود، اما پس از صنعتی‌شدن، صنایع در مناطقی احداث شدند که دسترسی به آب تجدیدپذیر کافی وجود نداشت.
### بحران آب در شهرهای شمالی
فرزین همچنین به بحران آب در شهرهای شمالی کشور اشاره کرد و گفت که کاهش تراز آب دریای خزر به دلیل تغییرات اقلیمی و اقدامات انسانی در حوزه‌های آبریز این دریاچه است. وی افزود که سدسازی‌های روسیه بر روی رودخانه ولگا نیز باعث کاهش حجم آب ورودی به خزر شده است.
در نهایت، فرزین تأکید کرد که برای مقابله با بحران آب، باید از مجموعه ابزارهای دیپلماسی و قدرت نرم استفاده کرد تا دسترسی به آب افزایش یابد و بحران‌های ناشی از آن کاهش پیدا کند.