معادله مجهول آمریکا، روسیه و ایران

آرمان امروز-سرویس دیپلماسی: دیدار وزرای خارجه فدارسیون روسیه و ایالات متحده آمریکا در پایتخت عربستان سعودی در کنار برقراری نخستین تماس تلفنی ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ، روسای جمهور دو کشور، کنجکاوی بسیاری را در سطح بین المللی برانگیخته است. به نظر می رسد بازگشت ترامپ به قدرت و عدم تمایل او به درگیر شدن در جنگ سایر کشورها به علاوه فاصله گرفتن او از ائتلاف ها و اتحادهای سنتی، میدان بازی خوبی را برای مسکو و بازگشت آن به صحنه معادلات بین المللی فراهم کرده باشد.
سرگئی لاوروف، وزیرخارجه روسیه نیز پس از دیدار با مارکو روبیو در ریاض، تور منطقه ای را آغاز کرد و پس از دیدار با هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه در آنکارا که گفته شده مهم ترین مطرح شده در آن فرجام سوریه بدون بشار اسد است به تهران آمد. سفری که وزیر خارجه ایران می گوید در آن پیامی از جانب ایالات متحده آورده نشده بود اما متمرکز بر تمامی پرونده های مهم جاری در منطقه و فرامنطقه بوده است.
شاید مهم ترین پرسش در افکار عمومی ایران نیز در ده روز اخیر این باشد که از سرگیری رفت و آمدها میان مسکو و واشنگتن چه تاثیری بر رابطه رو به رشد ایران و روسیه خواهد گذاشت؟ در پاسخ به این پرسش رسانه های بین المللی نگاه های متفاوتی دارند که آشنایی با آن برای برخورداری از تحلیلی جامع در راستای تامین منافع ملی ضروری است.
به عنوان نمونه نیوزویک در گزارشی در این باره می نویسد: چرخش دونالد ترامپ به سوی بهبود روابط با ولادیمیر پوتین، سوالات جدیدی را درباره آینده روابط پیچیده و استراتژیک روسیه با ایران به وجود آورده است، روابطی که مسکو به تازگی توافقنامه‌ای تاریخی برای توسعه آن با تهران امضا کرده است. در حالی که تماس‌های جدید ایالات متحده و روسیه ابتدا بر یافتن راه‌حلی برای جنگ در اوکراین متمرکز شده، کاخ سفید همچنین از کرملین برای نقش تأثیرگذار آن در خاورمیانه که در آن ایران و اسرائیل، در چندماه اخیر درگیری های مستقیم را تجربه کردند، استفاده کرده است. روسیه یکی از طرف‌های اصلی توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ بود که ترامپ در دوران نخستین ریاست‌جمهوری خود آن را کنار گذاشت و حالا مسکو آمادگی خود را برای بررسی احیای دیپلماسی بین واشنگتن و تهران اعلام کرده است.
ترامپ همچنین پیشنهاد مذاکرات برای توافق جدیدی داده که به ایران اجازه می‌دهد تا به قول او توسعه همه جانبه را تجربه کند و همزمان از اقدام نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران استقبال چندانی نکرده است. اما تاریخ دشمنی رئیس‌جمهور ایالات متحده با ایران و بازگشت به کمپین «فشار حداکثری» تحریم‌ها، برای روسیه نوعی از عدم اطمینان نسبت به اظهارات صرفا شفاهی ترامپ ایجاد کرده است.
آندری باکلانوف، متخصص خاورمیانه که پیش از این به عنوان سفیر روسیه در عربستان سعودی خدمت کرده و اکنون استاد دانشگاه عالی اقتصاد ملی در مسکو است، به نیوزویک می گوید: «روسیه آماده است تا در حل مشکل پرونده هسته‌ای ایران، روابط آن با ایالات متحده و برخی از همسایگانش در منطقه نقش مثبت و سازنده ایفا کند اما صادقانه بگویم، ما هنوز تحت تأثیر اقدامات یکجانبه ایالات متحده هستیم که برجام را که با تلاش‌های بسیار تدوین و اجرایی شده بود، از بین برد.»
رویکرد فعلی روسیه «صبر و انتظار» است تا ببیند که ترامپ در تلاش خود برای تنظیم مجدد رویکرد ایالات متحده به منطقه به کجا می‌رسد. آندری باکلانو در این باره می گوید: «رئیس‌جمهور ایالات متحده گفت که ایالات متحده شواهدی دارد مبنی بر اینکه ایران به توسعه سلاح‌های هسته‌ای ادامه می‌دهد، اما هیچ مدرکی ارائه نکرده است. امروز ما عمدتاً علاقه‌مند به درک ماهیت خط جدید انتخابی رئیس‌جمهور امریکا هستیم، البته اگر واقعاً از رویکرد قبلی او متفاوت باشد.»
ایران و روسیه در ۱۷ ژانویه، تنها سه روز قبل از اینکه ترامپ به دفتر خود وارد شود، توافق‌نامه ۲۰ ساله «معاهده جامع شراکت استراتژیک» خود را نهایی کردند. این توافق سال‌ها در حال تدوین بود و نخستین توافق بزرگ میان دو کشور از سال ۲۰۰۱ به شمار می‌رود، اما به طور خاص از ارائه تضمین‌های امنیتی متقابل کوتاهی کرد.
باکلانوف به بخشی از توافق اشاره کرد که می‌گوید «اگر یکی از طرف‌های متعاهد مورد حمله قرار گیرد، طرف دیگر نباید هیچ کمک نظامی یا دیگر کمکی به مهاجم که به ادامه تجاوز کمک کند، ارائه دهد.»
وی افزود: توافق همچنین تصریح می‌کند که «طرف‌ها نباید اجازه دهند که از سرزمین‌های خود برای حمایت از جنبش‌های جدایی‌طلب و دیگر اقداماتی که تهدیدی برای ثبات و تمامیت ارضی طرف دیگر باشد، استفاده شود.»