آیا زمین در قرآن مسطح است یا کروی؟

پادکست کتاب؛ قسمت دوم

هنوز کسانی هستند که اعتقاد دارند زمین یک دایره مسطح هست. برخی از این افراد آیه بیستم سوره غاشیه را به عنوان سند این ادعا مطرح می‌کنند. پرسشی که اکنون مطرح می‌شود این است که آیا قرآن درباره شکل زمین اظهار نظر کرده است.

از نخستین روزهای درک علمی بشر از جهان، پرسش درباره‌ی شکل زمین یکی از موضوعات بحث‌برانگیز بوده است. در دوران باستان، بسیاری از تمدن‌ها بر این باور بودند که زمین مسطح است. اما با پیشرفت علم و مشاهده‌های نجومی، درک کرویت زمین به عنوان یک حقیقت علمی پذیرفته شد.

در دوران مدرن، علی‌رغم شواهد گسترده علمی، گروه‌هایی هنوز به نظریه‌ی زمین مسطح باور دارند. برخی از این افراد برای تأیید دیدگاه خود، به آیات قرآنی استناد می‌کنند. یکی از آیاتی که از سوی این گروه‌ها مورد اشاره قرار می‌گیرد، آیه‌ی ۲۰ سوره‌ی غاشیه است:

«وَإِلَى ٱلأَرضِ كَيفَ سُطِحَت»

در نگاه نخست، برداشت برخی این است که این آیه به مسطح بودن زمین اشاره دارد. اما بررسی دقیق‌تر و رجوع به تفاسیر نشان می‌دهد که این نتیجه‌گیری چندان صحیح نیست.

تفسیر علمی و دینی آیه

واژه‌ی «سُطِحَت» که در این آیه به کار رفته، از ریشه‌ی «سطح» گرفته شده است که به معنای هموار کردن است. این نکته حائز اهمیت است که «الارض» در زبان عربی دو معنای متفاوت دارد: یکی زمین به عنوان یک سیاره، و دیگری سطح زمین که مردم بر روی آن زندگی می‌کنند. در این آیه، واژه‌ی «الارض» به وضوح به سطح زمین اشاره دارد، یعنی جایی که انسان‌ها قادر به حرکت و زندگی هستند.

این نکته از روش تفسیر قرآن نیز قابل درک است. آیات قبل و بعد از این آیه، به جنبه‌هایی از جهان اشاره دارند که برای بیننده‌ی انسانی قابل مشاهده هستند؛ مانند کوه‌ها، آسمان، و حیوانات. بنابراین، در این بافت، آیه به ویژگی‌های ظاهری سطح زمین اشاره دارد، نه به شکل کلی سیاره‌ی زمین.

شواهد دیگر در قرآن

برای درک بهتر، می‌توان این آیه را با آیه‌ی ۵ سوره‌ی زمر مقایسه کرد:

«خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهَارِ وَيُكَوِّرُ النَّهَارَ عَلَى اللَّيْلِ»

در این آیه، فعل «يُكَوِّرُ» از ریشه‌ی «کُرَة» (توپ) آمده است و به معنای پیچیدن یا گرد کردن است. مفسران معتقدند که این بیان قرآن به چرخش و کرویت زمین اشاره دارد.

دانشمندان مسلمان و کرویت زمین

جالب است بدانیم که دانشمندان مسلمان از قرن‌ها پیش به کرویت زمین اعتقاد داشتند. ابوریحان بیرونی در قرن چهارم هجری توانست قطر زمین را با دقت محاسبه کند. همچنین، نقشه‌های قدیمی اسلامی از جمله نقشه‌ی تهیه‌شده در زمان خلیفه مأمون، نشان‌دهنده‌ی آگاهی مسلمانان از کرویت زمین بوده است.

بنابراین، برخلاف تصور برخی افراد، اسلام و قرآن نه‌تنها مخالف علم نیستند، بلکه در بسیاری از موارد، زمینه‌ساز پژوهش‌های علمی و کشف حقیقت بوده‌اند.

نتیجه‌گیری

بحث درباره‌ی شکل زمین نباید به اختلافات دامن بزند، بلکه باید زمینه‌ای برای درک دقیق‌تر متون دینی و علمی باشد. آنچه در نهایت اهمیت دارد، درک صحیح از منابع دینی و تطابق آن با دانش روز است. قرآن به عنوان یک معجزه‌ی کلامی، همواره ما را به تدبر، تفکر و استفاده از دانش برای درک بهتر جهان فرامی‌خواند.

در پادکست «کتاب»، این موضوعات بررسی شده و تلاش شده است تا با استناد به منابع معتبر، ابهامات موجود برطرف شود. دعوت می‌کنیم که این پادکست را دنبال کنید تا با دیگر حقایق و معجزات قرآن آشنا شوید.

عوامل تولید:

نویسنده و کارگردان: محمد وحیدی

راوی: یاسر نظیفی گیلوان

گرافیک: علیرضا مهاجری

تدوین: مهدی کماسی

تهیه کننده: یاسر نظیفی گیلوان

 تهیه شده در گروه محتوا و رسانه نو در خبرگزاری دانشگاه آزاد (آنا)

قطعات موسیقی به کار رفته:

“The Last Hajj of Abdul Mutallib (AS)” from Muhammad: The Messenger of God by Le Trio Joubran & Dilshaad Shabbir Shaikh. Released: 2015. Track 17.

 #قرآن
#اعجاز_قرآن
#تفسیر_قرآن
#زمین_مسطح
#زمین_کروی
#علم_و_دین
#معجزه_کلامی
#دانش_اسلامی
#حقایق_قرآنی
#پادکست_کتاب