آرمان امروز- عرفان بیوک‌نژاد: حکمرانی گفت‌وگویی یکی از شکل‌های نوین حکمرانی در دنیای امروز است که بر پایه مشورت، مشارکت و گفت‌وگوی مستمر میان حاکمیت و جامعه شکل می‌گیرد. این نوع حکمرانی با تکیه بر عقلانیت ارتباطی و درک متقابل، به دنبال آن است که تصمیم‌گیری‌ها نه در خلأ قدرت، بلکه بر بستر تفاهم، تعامل و گفت‌وگو میان نیروهای اجتماعی مختلف، از جمله نخبگان، سیاست‌پیشگان، جامعه مدنی و حتی شهروندان عادی صورت گیرد. اندیشمندان برجسته‌ای چون آنتونی گیدنز این مدل را در چارچوب دموکراسی گفت‌وگویی تعریف کرده‌اند و آن را راهی برای همگرایی بیشتر اجتماعی و افزایش مشروعیت ساختارهای قدرت دانسته‌اند.
پیش به سوی حل و فصل اختلافات با گفتگو
در این چارچوب، گفت‌وگو صرفاً ابزار نیست، بلکه خود یک فرایند اجتماعی زنده است که در جریان آن، گروه‌های مختلف با دیدگاه‌های متفاوت، از طریق تعامل مستمر به درک مشترک و هم‌فکری عقلانی دست می‌یابند. گفت‌وگویی که هم جنبه انتقادی دارد و هم به شکل‌گیری خرد جمعی منجر می‌شود. چنین مدلی می‌کوشد از یک‌جانبه‌گرایی، تک‌گویی و سلطه‌گری فاصله بگیرد و در عوض، نوعی از مشارکت پایدار و افقی را در تصمیم‌سازی و حکمرانی برقرار سازد.
به نظر می‌رسد که در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران در حال تجربه نوعی گذار به سوی حکمرانی گفت‌وگویی است. تراکم رخدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سال‌های گذشته موجب شده تا توجه به منطق گفت‌وگو و مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها بیشتر شود. امروز بیش از گذشته این احساس در ساختار سیاسی کشور شکل گرفته که برای اداره جامعه، به جای صدور دستور از بالا، باید شنید، درک کرد و از خرد جمعی بهره گرفت. این نکته را می‌توان در روندهایی مانند تنش‌زدایی در سیاست خارجی، تلاش برای بازتعریف روابط منطقه‌ای، و یا حتی در نحوه مواجهه با مسائل داخلی مشاهده کرد.
گفت‌وگو به مثابه یک راهبرد ملی
در این مسیر، گفت‌وگو نه تنها به عنوان یک ابزار سیاست‌ورزی، بلکه به‌مثابه یک راهبرد ملی مطرح می‌شود. گفت‌وگویی که باید مبتنی بر عدالت، توازن، احترام متقابل و از همه مهم‌تر عقلانیت باشد. عقلانیتی که از درون جامعه بجوشد و ریشه در واقعیت‌های ملی داشته باشد. یکی از نمودهای بارز این وضعیت را می‌توان در تمایل عمومی به مذاکره در سطح سیاست خارجی مشاهده کرد. امروز مذاکره صرفاً دستورکار یک نهاد یا گروه خاص نیست، بلکه به یک خواست عمومی بدل شده است. اما مذاکره‌ای که برابر باشد؛ یعنی در آن توازن قدرت رعایت شود، سلطه‌گری جایی نداشته باشد، و استدلال و منافع مشترک بر فضای تعامل حاکم گردد.
این الگوی مذاکره برآمده از سال‌ها انباشت تجربه، گفتگوهای تدریجی و بلوغ سیاسی در سطوح مختلف جامعه است. مردم ایران، نخبگان سیاسی، و حتی سطوح عالی حاکمیت، به این جمع‌بندی رسیده‌اند که گفت‌وگو مؤثرترین ابزار پیشبرد منافع ملی در شرایط پیچیده منطقه‌ای و جهانی است. از همین روست که امروز مذاکرات پیش‌رو نه فقط به عنوان یک رخداد دیپلماتیک، بلکه به‌عنوان نشانه‌ای از بلوغ حکمرانی و غلبه عقلانیت بر هیجان در حال تحلیل است.
این فرآیند همچنین نشان می‌دهد که حکمرانی در ایران در حال بازتعریف خود بر پایه الگوهای مشورتی و مشارکتی است؛ الگویی که نه تنها با آموزه‌های بومی و فرهنگی ما هم‌راستا است، بلکه در جهان متلاطم امروز می‌تواند پشتوانه‌ای برای تقویت وفاق، انسجام و امنیت ملی باشد. در چنین مدلی، حتی موضوعات حیاتی همچون دفاع و امنیت نیز می‌توانند از مسیر گفت‌وگو، تفکر جمعی و عقلانیت ارتباطی بازتعریف شوند. چرا که گفتگو در ذات خود حامل قدرت نرم و ظرفیت همگرایی است.
گفتنی است که باید از این روند استقبال کرد و آن را تقویت نمود. حکمرانی گفت‌وگویی می‌تواند راهی برای عبور از چالش‌های مزمن و بستر‌ساز مشارکت مؤثرتر مردم در تصمیم‌سازی‌ها باشد. به‌ویژه در مقطع فعلی که منطقه با تنش‌های مختلفی مواجه است و دشمنان تلاش می‌کنند از هر روزنه‌ای برای تضعیف انسجام ملی بهره ببرند، تقویت حکمرانی گفت‌وگویی یک ضرورت راهبردی به شمار می‌آید؛ ضرورتی که نه‌تنها در عرصه داخلی بلکه در سیاست خارجی نیز باید استمرار یابد.
لزوم تقویت حکمرانی مذاکره محور
منصور حقیقت پور، نماینده ادوار مجلس به روزنامه آرمان امروز گفت: اصل مهم در اداره امور جامعه، تکیه بر گفتگو و تعامل است. گفتگو باید هم در جهت حل مسائل داخلی کارساز باشد و هم در سطح بین‌المللی به‌منظور تنویر افکار عمومی و بازگرداندن افراد با اندیشه‌های متفاوت به مسیر صحیح مورد استفاده قرار گیرد.
وی ادامه داد: در واقع، ما با یک سکه مواجه‌ایم که دو رو دارد؛ یک روی آن دیپلماسی و گفت‌وگوست، و روی دیگرش جنگ و تخاصم. دیپلماسی، یعنی حل مسائل از طریق گفتگو، اخلاق، ادب و رعایت اصول انسانی؛ در حالی‌که جنگ به‌معنای حل بحران‌ها از مسیر تقابل و خشونت است. آنچه از آموزه‌های دینی و اعتقادی ما برداشت می‌شود، تأکید بر روش گفت‌وگو، مدارا و عقلانیت است. ما موظفیم با بهره‌گیری از ادب و اخلاق، مشکلات را به شکل مسالمت‌آمیز حل کنیم.
نماینده ادوار مجلس اظهار کرد: در سطح بین‌الملل، گفت‌وگو یک هدف کلیدی را دنبال می‌کند؛ تأمین منافع ملی. یعنی حتی در سیاست خارجی نیز باید تا حد امکان از روش‌های دیپلماتیک بهره برد. اما باید توجه داشت که گفتگو همیشه راه‌گشا نیست، مخصوصاً زمانی که طرف مقابل چارچوب‌ها را رعایت نمی‌کند. اگر در برابر گفتگو، با ترور، تحریم و تخریب مواجه شویم، طبیعتاً این مسیر بسته خواهد شد و باید از شیوه‌های دیگر بهره گرفت.
وی ادامه داد: در سیره اهل بیت علیهم‌السلام نیز همین اصل دیده می‌شود. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام بارها با خوارج گفتگو کرد، آنان را نصیحت کرد و هشدار داد، اما وقتی آنان از حد گذشتند و حتی زنان باردار را به جرم طرفداری از امام علی به قتل رساندند، دیگر راهی جز برخورد باقی نماند و ماجرای نهروان شکل گرفت.رسول گرامی اسلام نیز دین اسلام را بر پایه اخلاق و مدارا گسترش داد، اما در مواقعی که دشمن به روش‌های ناجوانمردانه روی می‌آورد، مسیر دیگری را برمی‌گزید.
حقیقت پور در نهایت بیان کرد: در مورد روابط خارجی نیز تجربه‌هایی داشته‌ایم. به‌عنوان مثال، در تعامل با عربستان از طریق دیپلماسی به نتایجی رسیدیم و روابط بهبود یافت، اما در ادامه، زمانی که طرف مقابل رویکرد خصمانه در پیش گرفت، ناچار شدیم پاسخ بدهیم. امروز هم با توجه به فضای متشنج منطقه، برخی افراد دچار توهم توطئه‌اند و همه چیز را بر پایه تهدید تحلیل می‌کنند. با این حال، من وقوع جنگی در منطقه را پیش‌بینی نمی‌کنم و اما در مورد سیاست داخلی: دولت باید مبتنی بر گفتگو، توسعه گفتمان سازنده، رفتارهای مناسب و پاسخ‌گویی منطقی به مطالبات مردم عمل کند. ارتباطی مؤثر و معقول با مردم برقرار کند تا آنان که صاحبان اصلی انقلاب‌اند، همچنان در صحنه حضور داشته باشند.
source