به گزارش همشهری آنلاین، این روش متفاوت معماری در هر اقلیم که با تکیه بر دانش و تجربه اهالی بومی و مواردی مثل ارزانی مصالح، در دسترس بودن و سازگاری با محیط زیست در گذر زمان شکل گرفته که در اصطلاح، معماری پایدار خوانده می‌شود. یکی از جالب‌ترین نکات در این شیوه معماری معماری، توجه به نوع بام خانه‌هاست که از یک منطقه به منطقه دیگر متفاوت است. بام‌های معماری سنتی ایران بر اساس اقلیم و نیازهای منطقه‌ای طراحی شده‌اند. هر نوع بام به شکلی ساخته شده که بهترین عملکرد را در برابر شرایط جوی آن منطقه داشته باشد.
شیروانی‌های باران خورده
خانه‌های گیلان، مازندران و گلستان به سقف شیروانی‌هایش معروف است. بارندگی زیاد و رطوبت بالا، طراحی شیب‌دار باعث هدایت سریع آب باران می‌شود و از نفوذ آن به سازه جلوگیری می‌کند. شیروانی‌ها معمولا از چوب ساخته می‌شوند. در مازندران برای پوشش نهایی بام از سفال و در گیلان از تخته و نی استفاده می‌شود. خانه خانه‌های سنتی ماسوله و روستاهای ییلاقی شمال زیباترین شیروانی‌ها را دارند.
گرگان، شهر بام‌های سفالی قرمز
در بام‌های شروانی سفالی در شهرهای شمالی، گرگان به شهر بام‌های سفالی قرمز زبانزد است. دیوارها و جرزهای آجری و رج به رج کنار هم چیده شده شمایلی متفاوت از شهر گرگان، عناصر و فضاهای شهری آن همچون مساجد و معابر داده است. بافت تاریخی گرگان نخستین بافت ثبت ملی ایران است که در سال ۱۳۱۰ به ثبت رسیده است. این نوع معماری بیشتر متعلق به دوره قاجار و پهلوی است. اما بناهای دوره سلجوقی و صفوی هم در بافت به چشم می‌خورد.
شیر سر در کردکوی و بندر گز
شیروانی در خانه‌های استان گلستان به گرگان که می‌رسد، سفال قرمز می‌شود و در غرب استان گلستان و کردکوی و بندر گز، لبه بیرون زده بام‌های شیب‌دار جلب توجه می‌کند. به این بیرون‌زدگی لبه‌های بام شیب‌دار سقف «شیر سر» می‌گویند که نوعی سایبان چوبی است و در موازات بام خانه‌ها قرار دارد و کاربرد آن در بنا برای حفاظت از نمای ساختمان در برابر رطوبت، دمش باران و برف و جلوگیری از نور شدید آفتاب و ایجاد سایه است. شیرسرها جنبه تزئینی هم دارند. مهارت اجرای شیر سر در فهرست آثار میراث‌فرهنگی ناملموس به ثبت ملی رسیده‌است.
آستارا، شهر بام‌های سفالی ایران
با توجه به موقعیت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا و نزدیکی به کوهستان‌های گردنه حیران و اقلیم کوهستانی از دلایل استفاده از سفال به صورت مورب و شیب دار در پشت بام‌های این شهر برای هدایت باران و کاهش گرما در تابستان بوده است. آستارا از دیرباز به علت سفالی بودن پشت بام‌ها به شهر بام‌های سفالی ایران مشهور است.
سقف گنبدی در روستای قلعه نو سیستان
یکی از خلاقیت‌های معماری در مناطق گرم و خشک مثل کرمان و خراسان جنوبی، ساخت سقف‌های گنبدی شکل است. طراحی قوسی باعث هدایت باد و کاهش اثر مستقیم نور خورشید روی بام می‌شود، همچنین از تجمع گرما در داخل ساختمان جلوگیری می‌کند. آجر و ملات گچ یا گل، مصالح اصلی ساخت گنبد و پوشش نهایی آن برای کاهش جذب حرارت کاهگل است. اوج این معماری در روستای قلعه نو شهرستان زابل در استان سیستان و بلوچستان به عنوان تنها روستای سالم باقی مانده با بافت و معماری سنتی سیستان است.
سقف سنگی در اورامانات
در مناطق کوهستانی زاگرس و البرز از جمله آذربایجان غربی، کردستان، لرستان، زنجان، همدان بام‌ها با چوب بلوط و گردو ساخته می‌شوند. به دلیل بارش برف سنگین در این مناطق، بام‌ها باید استحکام بالایی داشته باشند و از سویی دیگر سبک باشند تا وزن اضافی روی ساختمان ایجاد نشود. در برخی خانه‌ها، سقف‌ها با سنگ یا ورقه‌های چوبی سنگین پوشانده می‌شوند تا در برابر بادهای شدید مقاومت بیشتری داشته باشند که به خوبی در خانه‌های پلکانی ماسوله و خانه‌های سنگی اورامانات دیده می‌شود.
برگ نخل روی بام خانه‌های جنوب
بام‌های حصیری و پوشالی در مناطق جنوبی و حاشیه خلیج فارس و استان‌های بوشهر، هرمزگان و خوزستان به دلیل رطوبت و گرمای شدید کاربرد دارد؛ سقفی سبک، خنک و دارای تهویه طبیعی. معمولا از شاخه و برگ نخل برای ساخت سقف‌های سبک و حصیر و بوریا برای افزایش استحکام و جلوگیری از نفوذ آب استفاده می‌شود. خانه‌های سنتی بوشهر، کپرهای بلوچی و خانه‌های بندری هرمزگان نمونه دیدنی این نوع بام هستند.
خنک‌کننده روی بام
ساخت بادگیر روی بام در مناطق کویری به نام شاهکار معماری ایران شناخته می‌شود. در این میان، یزد هم به شهر بادگیرها شهرت دارد. بادگیر سازه‌ای بلند با دریچه هایی در بالای آن است تا باد را به داخل خانه بیاورد و راهکاری برای تحمل شرایط طاقت‌فرسای آب‌وهوای گرم و خشک است. عملکرد بادگیرها هدایت کردن هوای بیرون به فضای داخلی ساختمان و خنک کردن و ایجاد هوای تازه در آن است. وزش بادهای فصلی و روزانه در اقلی مگرم و خشک ایران سبب شد تا بادگیرهای خشتی و آجری در جهت بادهای خنک و پرسرعت از سمت شمال (باد اصفهانی) ساخته شوند.
source