آرمان امروز- وحید استرون: چند روز پیش توررسانه‌ای شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در استان کردستان و در منطقه اورامانات برگزار شد، منطقه‌ای که وفور نعمت خدادادی را از آسمان بی دریغ دریافت می‌کند تا مردمانی که میزبان لک لک‌ها هستند، سفرهایشان خالی و لب‌هایشان تشنه نباشد. اما امروزه آب (به عنوان مایه حیات که رشد و توسعه را به همراه دارد) باید در منطقه ای ذخیره شود تا به طور مساوی و برپایه کشت و برداشت همراه با عدالت در میان کشاورزانی که هنوز الگوی کشت‌شان سنتی است و صنعتگران و مردم شهری، توزیع شود. وجود چندین سد و بند در این استان نشان از خشکسالی در استان مرزی کردستان ندارد و همین امر سبب شده که حالا به غیر از مردم این استان، امید بسیاری از استان‌های همجوار به آب پشت سدهای این استان دوخته شود. عبور از استان کردستان و بازدید از سدهای قوچم، آزاد و ژاوه که در کنار نگین گردشگری و قلب تپنده اورامانات یعنی دریاچه «زریبار»، پرواز لک لک‌ها در آسمان آبی بیشتر خودنمایی می کرد. اما سوال اینجاست که این لک لک هایی که هزاران کیلومتر را پرواز می کنند تا به دریاچه زریبار و روستای لک لک ها برسند، وجود سدها برای آنها مفید است یا خطر به حساب می آید. در حقیقت رویکرد گزارش ما در گفت‌وگو با مردم منطقه این بود که وجود سدها برای محیط زیست و زیستگاه پرندگان مهاجر از جمله لک لک ها می تواند مفید باشد یا خیر؟ موضوعی که متاسفانه به واسطه برخی از کارشناسان در دیدگاه مردم به غلط نهادینه شده که وجود سد همراه با خشکسالی و ویرانی طبیعت است، اما زمانی که اورامات که مامن و زیستگاه لک لک های مهاجر است را مثال می زنیم، آن زمان پی خواهیم برد که وجود سد نه تنها برای منطقه مخرب نبوده، بلکه حیات را بیشتر به ارمغان آورده است.
در گذر از روستای «دره تفی» شهرستان مریوان، لانه‌های لک لک‌ها در جای جای روستا خودنمایی می‌کند، سر جوجه ها از لانه‌ها بیرون آمده و مادر با خیال راحت به اطراف نگاه می کند. مردم روستا می گویند که اینجا شکار و شکارچی وجود ندارد و لک لک ها برای ما از قداست و احترام خاصی برخوردار هستند. مردم بومی به لک لک ها، «حاجی لق لق» می گویند. یکی از ساکنان روستا می گوید: «نام «حاجی» به این دلیل برآنها گذاشته شده که این پرندگان زیبا، زمانی که در طول مسیر مهاجرتشان از روی عربستان و خانه خدا پرواز می‌کنند تا به اینجا برسند برای ما «حاجی» محسوب می شوند و مورد احترامند.» آنها می گویند: «زمانی که حاجی لق لق‌ها در فصل مهاجرت به روستا بیشتر می‌آیند و بیشتر در منطقه بمانند، یعنی آن سال بیشتر باران می بارد و زمین بهتر محصول می‌دهد، پس هر چه آنها بیشتر باشند، رزق و روزی هم بیشتر است و خیر و برکت به همراه می‌آورند.» همین دلیل کافی است که لک لک ها برای مردم منطقه و استان از احترام خاصی برخوردار باشد.
سدها به کمک محیط زیست زریبار آمدند
در ادامه با یاور محمدی، عضو ان جی اُ «سبز چیا» هم کلام شدیم. این انجمن محیط زیستی چند سال پیش (شهریور ۱۳۹۷) به‌واسطه کشته شدن دو عضو آن (زنده یادان شریف باجور و امید حسین زاده) در پی اطفای حریق جنگل‌های مریوان در کشور به شهرت رسید. محمدی که قبلا کولبر بوده و در کنار این کار برای حفظ محیط زیست هم تلاش می‌کند، می‌گوید: «از ۲۰ سال پیش، اعضای مدنی استان کردستان، به خصوص منطقه مریوان، حس معنوی حاجی بودن، در روستای «کانی سانان»، «دره تفی»، «برده رشه» و دیگر روستاهای اطرف دریاچه زریبار، برای لک لک‌ها لانه سازی می‌کردند. چون تخم آنها سنگین است و زمانی که خودشان لانه می ساختند، ممکن بود لانه شان که در مکان های بلند ساخته می شد از بلندی سقوط کند و تخم ها بشکند. مردم می گفتند که چون اینها پرندگان اجتماعی هستند، از آنها مواظبت می کنیم و در مکان های امن برایشان لانه می سازیم. آنها در کنار انسان ها زندگی می کنند، چون ذات انسان این است که در کنار آب زندگی کند و اطراف آدم‌ها همیشه غذا است.»
از یاور محمدی می پرسیم که آیا فعالیت های سد سازی در منطقه برای لک لک‌ها و محیط زیست، مخرب نبوده، می گوید: «چون فاز شرکت توسعه آب و نیروی ایران با آب و طبیعت است و از همه مهمتر آینده نگری و برای تداوم نسل آینده این سدها ساخته می شود و همین سد زمانی که ساخته می شود و آب پشت آن است، آبادانی و حیات را به همراه دارد. لک لک ها برای آب دریاچه زریبار می آمدند، اما حالا سدها و دریاچه های بسیاری در منطقه وجود دارد و لک لک های بیشتری به منطقه می آیند. ناگفته نماند انتقادی که سد سازی می شود شاید دلایل علمی داشته باشد، اما حالا ما موضوعاتی را از نزدیک می بینیم. سد تا به حال لطمه ای به حضور لک لک ها وارد نکرده، چون مامن لک لک ها دریاچه ها و اطراف آنهاست. ارتباطی که میان سد آزاد و منطقه پرنده نگری دریاچه زریبار وجود دارد، کاملا مشهود است. خیلی از مرغابی‌ها و پرندگان دریاچه به سد پرواز می کنند و حتی روی زاد و ولدشان تاثیرداشته، ثابت شده خیلی از پرندگان که در دریاچه سیر نشدند، در سد غذا پیدا کرده اند و این رابطه وجود دارد. نه تنها لک لک‌ها و مرغابی‌ها، بلکه دیگر پرندگان هم با ساخت و ساز این سدها، در امان بودند. مثلا چند سال پیش و در جریان ساخت سد آزاد، هزاران «سار صورتی» که زیر سنگ‌ها لانه می سازند و در فصل رسیدن توت های درختی به منطقه مهاجرت می کردند، اعضای سازمان محیط زیست سنندج احساس نگرانی می کردند. وقتی با دوربین های حرارتی منطقه ساخت سد را رصد کرد، ۱۲۰۰ سار در زیر سنگ ها لانه کرده بودند، زمانی که کار تمام شد، نه تنها از تعداد آنها کم نشده بلکه به بیش از ۵۰۰۰ سار به واسطه زادوولد رسیدند.»
رابطه محیط زیست با پیمانکاران سد
پیمانکارها و مهندسانی که از شهرهای دیگر می آیند و منطقه را نمی شناسند، چقدر به حرف و توصیه شما در ساخت سد، توجه دارند؟ این فعال محیط زیست در پاسخ به این سوال می گوید: «قبلا در همین سد آزاد، پیمانکار آن، فاضلاب را در رودخانه و پشت دریاچه سد خالی می کرد. ما به او گفتیم که فاضلاب بعدها وارد سد می شود، و سپس کارشناسان شرکت آمدند و گفتند که این کار اشتباه است و دیگر انجام نشد. شهرداری مریوان در زمین بالادست سد، یک قطعه زمین برای دپوی زباله خریداری کرده بود، اما انجمن چیا سبز با تماس با مسئولان ساخت سد و شرکت تماس گرفتند و با پیگیری نهادهای قضائی و انتظامی این موضوع منتفی شد. این ارتباط سد سازی با انجمن‌ها بوده است.»
گام بلند در توسعه پایدار کردستان، آبگیری سد ژاوه
شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در چارچوب مسئولیت خود در اجرای طرح عظیم سد مخزنی ژاوه و سامانه انتقال آن، به‌عنوان بخشی کلیدی از پروژه های انتقال آب در استان کردستان، گامی مهم در رفع موانع زیست‌محیطی آبگیری این سد برداشت. سد ژاوه با هدف مهار آب‌های مرزی و تأمین آب موردنیاز برای کشاورزی در دشت‌های مستعد استان کردستان احداث شد، اما به‌رغم تکمیل عمده عملیات اجرایی آن در سال ۱۳۹۳، به دلیل آلودگی بالای رودخانه‌های قشلاق و گاوه‌رود، امکان آبگیری فراهم نشد. در پی انجام مطالعات گسترده کیفیت آب و مدلسازی مخزن سد، دو عامل اصلی آلودگی شناسایی و مقابله با آنها در دستور کار وزارت نیرو و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران قرار گرفت: سایت دفن زباله سنندج که از سال ۱۳۷۲ در جاده سنندج- کامیاران با مساحتی حدود ۳۶ هکتار فعال است که روزانه بیش از ۳۷۰ تن زباله از شهر سنندج و روستاهای اطراف در آن تخلیه می شود. شیرابه حاصل از این زباله‌ها بدون هیچ‌گونه تصفیه به رودخانه قشلاق وارد می‌شد. در طرح ارتقاء، علاوه بر نوسازی و توسعه واحدهای بیولوژیکی تصفیه‌خانه فاضلاب با استفاده از مواد شیمیایی برای حذف مواد مغذی – برای نخستین بار در کشور – خط انتقالی به طول ۸.۵ (هشت و نیم) کیلومتر به صورت ثقلی احداث شد تا شیرابه به این تصفیه‌خانه منتقل و پس از رقیق‌سازی، تصفیه شود.
در نتیجه این اقدامات، ظرفیت تصفیه‌خانه فاضلاب شهر سنندج از جمعیتی معادل ۴۶۵ هزار نفر به ۷۰۰ هزار نفر در افق ۱۴۲۵ توسعه یافت. همچنین حداقل حجم فاضلاب ورودی روزانه از ۱۰۰ هزار به ۱۵۰ هزار مترمکعب و حداکثر آن از ۲۱۶ هزار به ۲۶۰ هزار مترمکعب افزایش یافت. بخش مایع این تصفیه‌خانه در اواخر سال ۱۴۰۱ وارد مدار بهره‌برداری شد و بخش تصفیه لجن نیز در آبان ۱۴۰۲ تکمیل گردید تا عملاً کل مجموعه در مدار بهره‌برداری قرار گیرد. این طرح ملی که هم‌اکنون با بیش از ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی در مراحل پایانی قرار دارد، با نقش کلیدی خود در رفع آلودگی زیست‌محیطی رودخانه قشلاق، راه را برای آبگیری سد ژاوه هموار کرده است. همچنین، تمامی فعالیت‌های پیش‌نیاز لازم برای آبگیری سد ژاوه نیز به انجام رسیده است. اکنون، با آبگیری این سد که یکی از ارکان توسعه منابع آب‌وخاک در نواحی مرزی کشور است، فاز نخست سامانه انتقال آب نیز در حال تکمیل است. در این مرحله، آب موردنیاز حدود ۱۰۰۰ هکتار اراضی کشاورزی اطراف مخزن سد و مسیر سامانه تأمین خواهد شد. در فاز دوم، با هدایت آب به سد سورال در دشت قروه و دهگلان، تأمین آب ۱۰۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی این دشت‌ها محقق می‌شود.
source