فهرست‌نگاری مطبوعات کودک و نوجوان ایران در سال‌های قبل از انقلاب از حدود یک میان تیتر دو سه صفحه‌ای در یک کتاب و یا بخشی از یک مقاله مطبوعاتی فراتر نرفت. نخستین کتاب تاریخ‌نگاری حرفه‌ای در موضوع ادبیات کودک و نوجوان ایران در سال ۱۳۷۰ و به قلم مرحوم منصور حسین‌زاده، با موضوع مطبوعات کودک و نوجوان از سوی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها منتشر شد؛ با این حال انتشار اولین فهرست مستقل مطبوعات کودک و نوجوان در ایران تا سال ۱۳۷۵ و انتشار کتابچه «نشریات کودک و نوجوان ایران» توسط خانه روزنامه‌نگاران جوان به تعویق افتاد.
در این فاصله سی ساله از انتشار آن کتابچه تا به امروز، هر از چند سالی کوشیده‌ام با انتشار چند فهرست، خواه در قالب کتاب و خواه یادداشت‌های مطبوعاتی، گزارشی از نشریات کودک و نوجوان در حال انتشار ایران ثبت کنم، اما این تلاش به میزان کافی پیوسته و منظم و روشمند نبوده است. چند تلاش پراکنده مرتبط توسط چند پژوهشگر ارجمند جوان هم در این سال‌ها مشاهده شد که متأسفانه تداوم نیافت.
پیش‌تر در نیمه دوم دهه هفتاد در مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، گزارش‌های پژوهشی منظمی درباره مطبوعات کودک و نوجوان انجام می‌شد که متأسفانه به فراموشی سپرده شده. همچنین برگزاری جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که در همان دهه هفتاد آغاز شد، با فواصلی به دهه نود هم رسید اما پس از آن به خاموشی گرایید و محل دیگری برای رصد و احصای مطبوعات کودک و نوجوان ایران از دست رفت. در حال حاضر گروه نشریات کودک و نوجوان در شورای کتاب کودک تنها مجموعه‌ای است که به مطالعه مستمر مطبوعات کودک و نوجوان می‌پردازد. اما این گروه نیز تهیه فهرست جامع نشریات در حال انتشار را دستور کار خود قرار نداده و هر ساله به بررسی و تحلیل موردی دو سه نشریه اکتفا می‌کند.
غرض اینکه گرچه می‌دانم انتشار فهرست نشریاتی که طی سال گذشته از انتشار آن باخبر شده‌ام، روش علمی و متقنی نیست و فهرست‌نگاری قواعد دیگری دارد، گمان می‌کنم در خلاء تهیه و ثبت فهرست نشریات در حال انتشار کودک و نوجوان شاید همین سیاهه هم مفید و مغتنم باشد.
پیش از ارائه این فهرست اشاره کنم که راه روشنی برای اطلاع از فهرست نشریات کودک و نوجوان کشورمان وجود ندارد و فهرست نشریات دارای مجوز در سایت معاونت رسانه‌ای و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چنین مؤلفه و ممیزه‌ای را برای نشریات تعریف نکرده و ظاهراً هیأت نظارت بر مطبوعات الزامی برای مشخص شدن سن مخاطبان هر نشریه قرار نداده است. پیگیری تلفنی از کارشناسان اداره کل مطبوعات داخلی هم دسترسی به چنین فهرستی را ممکن نکرد. شنیده‌ام که به دنبال تلاش‌های ناموفق قبلی در دهه‌های هفتاد و نود برای تشکیل انجمن مطبوعات کودک و نوجوان، گویا ممکن است مجمع مجازی رسانه‌ها و در دل آن گروه مطبوعات کودک و نوجوانی شکل بگیرد و برای ساماندهی مسائل مطبوعات کودک و نوجوان من‌جمله روشن بودن فهرست این نشریات هم فکرهایی صورت پذیرد.
نشریات کودک و نوجوان که طی سال گذشته به دست من رسید و یا به اشکال دیگر از انتشار آنها باخبر شدم از این قرارند:
کیهان بچه‌ها که دارد به هفتاد سالگی نزدیک می‌شود و با مدیرمسئولی محمدحسین صلواتیان و سردبیری علی دانشور، هر دو هفته یکبار و همراه با ضمیمه شاپرک منتشر می‌شود.
مجلات رشد هم همچنان تداوم داشتند و به مدیرمسئولی محمدصالح مذنبی منتشر می‌شدند و تا آنجا که خبر دارم با وجود تغییر دولت و مدیران دولتی هنوز مدیر جدیدی برای آن مجموعه معرفی نشده است. گویا سردبیری سه مجله رشد کودک، رشد نوآموز و رشد دانش‌آموز با نفیسه نجفی قدسی است که پیش‌تر هیچگاه نام او را در حوزه مطبوعات کودک و ادبیات کودک نشنیده بودیم. سردبیر رشد نوجوان علی اصغر جعفریان و سردبیر رشد جوان هم الهام مقیسه هستند. نشریات به نسبت جدیدتر این مجموعه رشد روشن نوآموز و رشد روشن دانش‌آموز است که به سردبیری فاطمه رضایی برای کودکان کم‌بینا و نابینا منتشر می‌شوند و دیگری رشد برهان ریاضی که در سال‌های دور در انتشارات مدرسه منتشر می‌شد و امروزه با سردبیری حسینی نامی ساعی در مجموعه رشد منتشر می‌گردد. همچنین مجله رشد هنرجو چند سالی است که به نشرریات دانش‌آموزی این موسسه اضافه شده و سردبیر فعلی آن مهدی عبدالملکی است.
نشریات قدیمی سلام بچه‌ها و پوپک همچنان به همت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در آن شهر منتشر می‌شوند اما نشریه سنجاقک سال‌هاست که به ضمیمه پوپک بدل شده است. مدیرمسئول این نشریات مسعود معینی‌پور، سردبیر پوپک سعید عسگری و سردبیر سلام بچه‌ها حامد جلالی است.
دوست خردسالان تنها نشریه به جای مانده از نشریات کودک و نوجوان مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی است که در قم به مدیرمسئولی علی کمساری و سردبیری عبدالله حسن‌زاده به انتشار خود ادامه می‌دهد.
مؤسسه سروش هم روزگاری سه نشریه برای کودکان و نوجوانان منتشر می‌کرد. سروش نوجوان که سال‌هاست تعطیل شده و سروش کودکان و سروش خردسالان نیز به شکل نشریات داخلی در سازمان صداوسیما به مدیرمسئولی و سردبیری علیرضا رحیمی منتشر می‌شوند اما در کیوسک‌ها و کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها جلوه نمی‌یابند. همین‌طور مجلات شاهد کودکان و شاهد نوجوان هم گرچه در کیوسک‌ها و کتابخانه‌ها مشاهده نمی‌شوند، ظاهرا هنوز به شکل درون سازمانی به انتشار خود ادامه می‌دهند.
آخرین مجله دولتی برای کودکان که از تداوم انتشار آن در سال گذشته باخبر هستم زمزم است که سی سال است به زبان انگلیسی از سوی بنیاد اندیشه اسلامی برای نوجوانان منتشر می‌شود و مدیر مسئول و سردبیر فعلی آن مهدی فیاضی و مهدی اخلاقی هستند.
حالا نشریات خصوصی:
نی‌نی نبات و نبات کوچولو از چهار پنج نشریه قبلی مجموعه نبات باقی مانده‌اند و از سوی مؤسسه فردای روشن کودک انتشار می‌یابند. مدیرمسئول نی‌نی نبات شهرزاد کامکار و سردبیر آن در سال ۱۴۰۳ مصطفی رحماندوست و مدیرمسئول نبات کوچولو مجتبی سادات سرکی و سردبیر آن شهرزاد کامکار است. گویا انتشار این نشریات در اواخر سال گذشته دچار وقفه شد.
قلک هم حالا دیگر یکی از نشریات قدیمی به حساب می‌آید. صاحب امتیاز این نشریه مؤسسه دایره رنگی ایده‌آل، مدیرمسئولش بهنام تقی‌پور و سردبیرش معصومه یزدانی است.
عروسک سخنگو هم که از بسیاری نشریات قدیمی‌تر است و سی و شش ساله شده و به همت زری نعیمی همزمان برای کودکان و بزرگسالان منتشر می‌شود.
فصل رویش را منیژه پدرامی برای نوجوانان منتشر می‌کند و باران جوانه را مرضیه احمدی صالح. پیام گردونه نشریه تخصصی کمیک استریپ هم به صاحب امتیازی و مدیر مسئولی عباس خواجه پیری به انتشار خود ادامه می‌دهد.
اگر فرصتی باشد در یادداشت دیگری نشریات استانی و ضمیمه را هم مرور خواهم کرد.
source