به گزارش خبرگزاری ایمنا، ویروس‌ها به عنوان موجودات میکروسکوپی فاقد حیات مستقل، برای تکثیر و زنده ماندن به سلول‌های میزبان نیاز دارند. این در حالی است که باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌توانند به تنهایی در محیط‌های مختلف زندگی کنند. این ویژگی‌ها، ویروس‌ها را به یکی از پیچیده‌ترین عوامل بیماری‌زا تبدیل کرده است. در این راستا، علم ویروس‌شناسی در ایران با پیشرفت‌های قابل توجهی همراه بوده است.
پیشینه علم ویروس‌شناسی در ایران به دوران پیش از انقلاب بازمی‌گردد، اما این رشته در ابتدا بیشتر در قالب آموزش‌های محدود میکروب‌شناسی و بیماری‌های عفونی ارائه می‌شد. با گسترش دانش پزشکی و نیاز به مقابله با بیماری‌های ویروسی، به‌تدریج ویروس‌شناسی جایگاه مستقل‌تری در نظام علمی کشور پیدا کرد.
در دهه‌های گذشته، دانشگاه‌های معتبر ایران همچون دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشگاه تربیت مدرس، و دیگر دانشگاه‌های علوم پزشکی، اقدام به راه‌اندازی دوره‌های تخصصی ویروس‌شناسی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری کرده‌اند، این روند موجب تربیت نیروی انسانی متخصص در زمینه ویروس‌شناسی شده است.
مراکز تحقیقاتی متعددی در ایران فعالیت‌های تخصصی در زمینه ویروس‌شناسی انجام می‌دهند که از جمله آن‌ها می‌توان به انستیتو پاستور ایران و مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران اشاره کرد که از مراکز پیشرو در تحقیقات ویروسی در کشور محسوب می‌شوند. این مراکز در تولید واکسن‌های داخلی، شناسایی ویروس‌های بومی و پایش اپیدمی‌های ویروسی نقش فعالی دارند.
یکی از مهم‌ترین تجربیات اخیر ایران در حوزه ویروس‌شناسی، مقابله با بیماری کووید -۱۹ بود. در جریان همه‌گیری کرونا، ویروس‌شناسان ایرانی توانستند با همکاری بین‌المللی، به شناسایی ویروس، بررسی جهش‌های آن، تولید کیت‌های تشخیصی و حتی توسعه واکسن‌های داخلی همچون واکسن برکت، رازی، و فخرا بپردازند. این موفقیت‌ها نشان‌دهنده ظرفیت علمی و فنی پژوهشگران ایرانی در این حوزه است.
تعریف ویروس و تفاوت آن با باکتری و قارچ
افسانه روشنفکر کارشناس بیوشمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: ویروس‌ها موجوداتی بسیار ریز و کوچک هستند که برای زنده ماندن و تکثیر به سلول‌های بدن انسان، حیوانات یا گیاهان نیاز دارند. در واقع، ویروس‌ها بدون میزبان نمی‌توانند زنده همچون و به همین دلیل، به عنوان موجودات زنده شناخته نمی‌شوند، در مقابل باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌توانند به تنهایی در محیط‌های مختلف زندگی کنند و برخی از آن‌ها حتی مفید هستند. این تفاوت اساسی، شناخت و درمان بیماری‌های ناشی از ویروس‌ها را به چالشی بزرگ تبدیل کرده است.
وی با اشاره به پیشرفت‌های علم ویروس‌شناسی در ایران افزود: ایران در زمینه‌های مختلفی از جمله تولید کیت‌های تشخیصی و واکسن‌های ویروسی پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها در تلاشند تا با همکاری نهادهایی همچون انستیتو پاستور و مؤسسه رازی، به تولید واکسن‌ها و داروهای مؤثر بپردازند. به ویژه در دوران پاندمی کووید -۱۹، این مراکز به سرعت به تولید واکسن و تحقیق بر روی سویه‌های نوظهور ویروسی پرداختند. این تلاش‌ها نشان‌دهنده عزم و اراده محققان ایرانی برای پیشرفت در این حوزه است.
کارشناس بیوشمی در مورد چالش‌های موجود در این زمینه در ایران عنوان کرد: با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌هایی نیز در این مسیر وجود دارد، کمبود زیرساخت‌های پیشرفته، محدودیت‌های مالی و قانونی، و نیاز به نیروی متخصص از جمله مشکلات اصلی هستند، به عنوان نمونه تجهیزات و زیرساخت‌های لازم برای تحقیق و تولید کیت‌های تشخیصی گاهی اوقات هزینه‌بر هستند و این موضوع می‌تواند مانع از پیشرفت‌های بیشتر شود، همچنین وابستگی به واردات مواد اولیه برای تولید کیت‌ها و داروها، کشور را در معرض خطرات سیاسی و اقتصادی قرار می‌دهد. به عنوان نمونه، ۹۰ درصد مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کیت‌ها از خارج وارد می‌شود که این موضوع می‌تواند در زمان بحران‌های بهداشتی، کشور را با چالش‌های جدی روبه‌رو کند.
روشنفکر در زمینه کیفیت کیت‌های تشخیصی تولیدی در ایران تاکید کرد: کیت‌های تشخیصی تولید داخل، بر اساس استانداردهای جهانی طراحی می‌شوند و در برخی موارد با نمونه‌های خارجی رقابت می‌کنند، این کیت‌ها دارای گواهی‌های ایزو و CE هستند و در سامانه آیمد ثبت می‌شوند، با این حال برای بهبود کیفیت و افزایش سهم بازار، نیاز به حمایت‌های مالی و تسهیل فرایندهای تولید و بازاریابی وجود دارد، همچنین گاهی اوقات تعرفه‌های بالای واردات می‌تواند بر قیمت تمام‌شده این کیت‌ها تأثیر بگذارد و مانع از رقابت‌پذیری آن‌ها شود.
وی درباره فرصت‌های پیشرو همکاری‌های بین‌المللی خاطرنشان کرد: همکاری‌های بین‌المللی در زمینه انتقال فناوری و دسترسی به مواد اولیه، می‌تواند به توسعه علم ویروس‌شناسی در ایران کمک کند، با توجه به نیاز کشورهای همسایه به کیت‌های تشخیصی، ایران می‌تواند به یک مرکز تأمین این محصولات تبدیل شود. کشورهای همسایه همچون ترکیه و پاکستان به دلیل جمعیت زیاد و نیاز به کیت‌های تشخیصی، بازارهای مناسبی برای صادرات محصولات ایرانی فراهم می‌کنند، این همکاری‌ها می‌تواند به تبادل دانش و فناوری نیز منجر شود و به پیشرفت علم ویروس‌شناسی در کشور کمک کند.
کارشناس بیوشیمی در مورد نیاز به حمایت مالی محققان ایرانی اظهار کرد: محققان و متخصصان ایرانی در حوزه ویروس‌شناسی به حمایت‌های مالی و تجهیزاتی نیاز دارند، بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی به دلیل کمبود بودجه و تجهیزات متوقف می‌شوند، همچنین نیاز به تربیت نیروی انسانی متخصص در این حوزه احساس می‌شود، با توجه به اینکه پروژه‌های تحقیقاتی در این زمینه به‌طورمعمول حساس و پیچیده هستند، حمایت‌های مالی و تجهیزاتی می‌تواند به تسریع روند تحقیق و توسعه کمک کند.
وی بیان کرد: در حال حاضر، ۹۰ درصد مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کیت‌ها از خارج وارد می‌شود. این وابستگی به واردات، در زمان بحران‌های بهداشتی می‌تواند کشور را با چالش‌های جدی روبه‌رو کند، به عنوان نمونه، در دوران پاندمی کووید -۱۹، اگر یک شرکت داخلی که تنها تأمین‌کننده کیت‌های تشخیصی باشد، دچار مشکل شود، کشور با کمبود جدی مواجه خواهد شد، این موضوع نه‌تنها از نظر بهداشتی، بلکه از نظر سیاسی و اقتصادی نیز می‌تواند تبعات منفی به همراه داشته باشد.
روشنفکر در مورد چالش‌های قانونی و اداری تصریح کرد: علاوه بر چالش‌های مالی و تجهیزاتی، موانع قانونی و اداری نیز بر سر راه توسعه علم ویروس‌شناسی وجود دارد. فرایند تأیید کیت‌های تشخیصی و داروها به‌طورمعمول زمان‌بر و پیچیده است. این موضوع می‌تواند موجب تأخیر در ورود محصولات جدید به بازار شود و در نتیجه، فرصت‌های تجاری را از بین ببرد، همچنین قوانین حمایتی برای ثبت اختراعات و فناوری‌های بومی نیز نیاز به تقویت دارد تا محققان بتوانند از دستاوردهای خود به نحو بهتری بهره‌برداری کنند.
وی با توجه به پتانسیل ایران برای تبدیل به قطب منطقه‌ای تأیید کرد: با وجود چالش‌ها، ایران پتانسیل تبدیل شدن به یک قطب منطقه‌ای در علم ویروس‌شناسی را دارد، کشورهای همسایه همچون ترکیه و پاکستان به دلیل جمعیت زیاد و نیاز به کیت‌های تشخیصی، بازارهای مناسبی برای صادرات محصولات ایرانی فراهم می‌کنند؛ با توجه به اینکه بسیاری از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در این کشورها نمایندگی دارند، ایران می‌تواند با تولید کیت‌هایی که کیفیت بالایی دارند، به رقابت با این شرکت‌ها بپردازد.
کارشناس بیوشیمی درباره نقش بخش خصوصی بیان کرد: بخش خصوصی نیز می‌تواند نقش مهمی در توسعه علم ویروس‌شناسی ایفا کند. سرمایه‌گذاری در تحقیقات و تولید داخلی می‌تواند به بهبود کیفیت محصولات و کاهش وابستگی به واردات کمک کند. متأسفانه، در حال حاضر، حضور بخش خصوصی در مطالعات علمی کم‌رنگ است و نیاز به تشویق و حمایت بیشتری دارد. این حمایت‌ها می‌تواند شامل تسهیل فرایندهای اداری، ارائه تسهیلات مالی و ایجاد انگیزه‌های مالی برای سرمایه‌گذاران باشد.
به گزارش ایمنا، علم ویروس‌شناسی در ایران با چالش‌ها و فرصت‌های زیادی روبرو است. با توجه به پتانسیل‌های موجود و نیروی متخصص، می‌توان به آینده‌ای روشن برای این علم در کشور امیدوار بود. سرمایه‌گذاری در این حوزه و حمایت از محققان می‌تواند به استقلال کشور در تولید کیت‌ها و داروهای ویروسی کمک کند و ایران را به یک قطب منطقه‌ای در این زمینه تبدیل کند. در نهایت، با توجه به نیازهای بهداشتی و درمانی کشور، توجه به علم ویروس‌شناسی و حمایت از آن می‌تواند به بهبود وضعیت بهداشتی و اقتصادی کشور کمک کند. این امر نه تنها به تأمین سلامت جامعه کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه اقتصادی و افزایش صادرات نیز منجر شود
source