معاون علمی در عصر چالش‌های نوظهور (۷)؛

یک استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: سکاندار معاونت علمی رئیس جمهور باید نگاه جامع نگری به موضوع چرخش نخبگان به جای مهاجرت نخبگان و ایجاد هماهنگی بین دستگاهی برای ارتقای حکمرانی آنان داشته باشد.

سیدمحمدصادق موحد، استاد دانشگاه شهید بهشتی به ویژگی‌هایی که باید معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور داشته باشد اشاره کرد و در این خصوص به خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا گفت: معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور با توجه به جایگاه مهمی که دارد باید واجد شرایط لازمی باشد.

وی گفت: شناخت درست از وجوه مختلف برون‌دادها، دستاور‌ها و اثرات فعالیت‌های علمی، توانایی در ایجاد اجماع بین دستگاه‌های مختلف اثرگذار در زیست بوم علم، فناوری و نوآوری، شناخت کافی از وجوه مختلف علم فناوری و نوآوری می تواند از ویژگی های معاون علمی رئیس جمهور باشد.

موحد افزود: او باید توجه ویژه‌ای به این کلام حضرت امیرالمومنین (ع) که شرط خرد حفظ تجربه‌ها و بکاربستن آنهاست داشته باشد. وی بایستی نگاه جامع نگری به موضوع چرخش نخبگان به جای مهاجرت نخبگان و ایجاد هماهنگی بین دستگاهی برای ارتقای حکمرانی نخبگان داشته باشد. همچنین او باید معاونانی که در بطن ماموریت‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان حضور فعال داشته و دارای سوابق موفق مدیریتی هستند، انتصاب کند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا جوان بودن معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان می‌تواند به رفع مشکلات قشر جوان که کسب و کاری دانش بنیان ایجاد کرده‌اند، کمک کند و مانع خروج نخبگان شود؟ گفت: مهمتر از جوان بودن که به معنای کم سن و سال بودن تلقی می‌شود، موضوع شناخت اقتضائات زیست بوم علم و فناوری توسط معاون علمی از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی گفت: عنایت به وجود ساختار هم تکاملی، تجربه زیسته در کشف علم و دانش و البته دانش فنی، اعتقاد به ایجاد تصمیم‌سازی توسط گروه‌های مختلف و نهایتاً قاطعیت و تصمیم‌گیری و پذیرش مسئولیت و تلاش مجددانه برای تلفیق و تکمیل سازوکار‌های قبلی از ویژگی های معاون علمی باید باشد.

استاد دانشگاه شهید بهشتی افزود: این موارد را باید در سوابق فردی که قرار است سکاندار معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان باشد جستجو کرد و به وجود آنها پی برد.

لزوم تمرکز بر مدیریت افراد مستعد و نخبگان 

موحد به مسائلی که در معاونان علم و فناوری دوره‌هایی پیشین کمتر پرداخته شده است و باید در دولت جدید مورد توجه بیشتری قرار گیرد، اشاره کرد و گفت: توسعه منابع انسانی مستعد به عنوان پیشران زیست‌بوم علم، فناوری و نوآوری در دوره‌های قبل، در سایه توسعه سخت‌افزاری شرکت‌ها و مراکز نوآوری قرار گرفته‌است از اینرو تمرکز بر مدیریت افراد مستعد و نخبگان و اتصال ساختارمند با مأموریت‌های معاونت علمی باید به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.

این استاد دانشگاه اظهارکرد: همچنین با بررسی لوایح و قوانین و دستورالعمل‌هایی که در ادوار مختلف وضع شده‌اند مشخص است که تقریبا یا از حیث قانونگذاری در حوزه‌های مرتبط با مأموریت‌های معاونت علمی بی‌نیازیم یا اینکه نیازمند اصلاح برخی از قسمت‌های آنها هستیم بنابراین به نظر می‌رسد باید به جای توقف بر تدوین لوایح و قوانین جدید همتی دوچندان برای عملیاتی کردن مأموریت‌ها و مسؤلیت‌های مشخص شده در آیین‌نامه‌های قبلی بکاربست و در صورت نیاز همزمان به اصلاح آنها نیز پرداخت. 

وی بیان کرد: عنایت ویژه به جذب مستعدان و نخبگان اتباع خارجی و حل مشکلات مرتبط به آن دسته از اتباعی که در کشور زندگی می‌کنند و با مشکلات مختلف بروکراسی‌های زاید قرار گرفته‌اند نیز باید خارج از شعارزدگی و توجه صرف به آمار و توجه به ارتقای کیفیت سازوکار‌های جذب و نگهداشت این دسته از مستعدان در کشور با تأکید بر اتباع کشور‌های همسایه صورت بگیرد.

وی خاطرنشان کرد: تعیین تکلیف جایگاه معاونت علمی، فناوری و نوآوری در مقایسه با وزارت علوم و بهداشت و همچنین ارتقای هماهنگی با وزارت آموزش و پرورش، ارتقای کیفی و کمی نهاد‌های میانجی، واسط‌های فناوری و سایر نهاد‌ها به منظور استفاده از ظرفیت آنها برای ارزیابی و نظارت بر افراد، گروه‌ها و سایر بخش‌های فعال در چرخه توسعه علمی کشور و ارتقای جایگاه معاونت به یک نهاد سیاست‌گذار و هماهنگ کننده فرادستگاهی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

ضرورت مشارکت ایران در طرح‌های کلان علمی بین‌المللی 

به گفته موحد، مقوله فعالیت‌های مسئله محوری سالهاست که مورد توجه قرار گرفته است، اما اقدامی جدی در این خصوص در مقیاس ملی و منطقه‌ای انجام نشده است. ایجاد سازوکاری برای ایجاد ارتباط پایدار بین صاحبان مسائل (دولتی، غیردولتی و عمومی) در مقیاس داخلی و حتی در مقیاس بین‌المللی و نیروی انسانی واجد شرایط از دانشگاه‌ها تا مراکز و اندیشکد‌ها و شرکت‌ها، از جمله مواردی است که پیشنهاد می‌شود اهتمام جدی برای آن صورت گیرد. 

وی تاکید کرد: موضوع آمایش آموزش عالی و متناسب‌سازی نیاز‌های استانی، منطقه‌ای با توسعه دانشگاه‌ها به تنهایی توسط وزارت علوم و بهداشت نیز قابل انجام نیست. ورود جدی معاونت علمی با هماهنگی تحت نظر ریاست جمهوری می‌تواند اجرای سند آمایش آموزش عالی و پژوهش را تسهیل کند.

وی خاطرنشان کرد: اقدام جدی برای امکان مشارکت ایران در طرح‌های کلان علمی بین‌المللی نه یک اقدام قابل توصیه بلکه اقدامی لازم برای اثرگذاری علمی ایران در جهان، محسوب می‌شود از دیگر مقولاتی که باید در دوره جدید معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری به آن بیش از گذشته توجه شود.

به گفته وی، پیگیری مجددانه به منظور تکمیل طرح‌های کلان ملی که قبلاً شروع شده‌اند و تنوع‌بخشی به طرح‌های توسعه فناوری در حوزه‌های مختلف از دیگر موضوع‌هایی است که باید در دولت جدید به آن پرداخت شود. 

شناسایی نواقص و ارتقای آنها با توجه به اسناد فرادستی

موحد در پاسخ به این سوال که معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری و تیم همراه او در دولت جدید باید چه سیاست‌ها و راهبرد‌هایی در پیش بگیرند، گفت: سیاست‌گذاری خصوصا در حوزه علم و فناوری مقوله‌ای است که باید حاکمیت به آن اهتمام داشته باشد، اما به نظر می‌رسد آن چالشی که فراروی مدیریت و ریل‌گذاری توسعه علم و فناوری قرار دهد فقدان توجه به تجربیات گذشته و استفاده از افرادی است که توانایی، صلاحیت، شایستگی و تخصص لازم برای مدیریت بخش‌های مرتبط به آن را ندارند؛ افرادی که به بهانه‌هایی نظیر سهم‌خواهی احزاب و گروه‌هایی که حامی جریان سیاسی برنده در انتخابات هستند.

استاد دانشگاه شهید بهشتی افزود: به طور کلی به سبب گره خوردن موضوعات مختلف مرتبط به توسعه کشور و نقش بی‌بدیل پیشرفت علم و فناوری در این خصوص، معقول‌ترین راهبردی که باید اتتخاب شود شناسایی نواقص موجود و تلاش برای ارتقای آنها با توجه اسناد فرادستی است. 

وی خاطرنشان کرد: متأسفانه اتخاذ رویکرد‌هایی نظیر حذف رویه‌های قبل و تلاش برای طراحی و استقرار نگرش‌های جدید مدیریتی و اجرایی بدون توجه به تجربیات گذشته در ادوار مختلف منجر به از دست رفتن سرمایه‌های انسانی، اقتصادی و از همه مهمتر عقب‌افتادگی عمیق در بخش‌هایی شده است؛ لذا توصیه اکید من این است که مدیران تلاش کنند تجربیات گذشته را مدنظر قرار دهند و هرآنچه که می‌تواند تکمیل کرد، تکمیل کنند تا مقیاس اثرگذاری و پیشرفت را در بازه زمانی معقول، به صورت چشم‌گیری ارتقاء دهند. 

پیشبرد اهداف حوزه علم و فناوری به شرط توسعه روابط بین المللی

وی به نقش توسعه روابط بین المللی در پیشبرد اهداف حوزه علم و فناوری کشور اشاره کرد و گفت: توسعه روابط بین‌المللی با تمرکز بر دیپلماسی علمی و فناوری از چند منظر نقش تعیین‌کننده‌ای در جایگاه ایران دارد. نخست، از منظر ارتقای کیفیت برون‌داد‌ها و دستاورد‌ها علمی و فناوری، به اشتراک گذاری مزیت‌های نسبی، تلفیق ایده‌ها و هم‌افزایی در همکاری‌های بین‌المللی شرط لازم توسعه کشور محسوب می‌شود.

موحد اظهارکرد: از منظر دیپلماسی فرهنگی و روابط بین جوامع نیز همکاری‌های موثر علمی، تبعات مثبتی در ارتقای امنیت و همچنین توسعه همکاری‌های اقتصادی و خدماتی دارد. توجه به منافع مشترک کشور‌های منطقه زمینه‌ساز اقناع آسانتر حاکمیت‌ها برای به اشتراک‌گذاری توانمندی‌ها و ارتقای آنها و در نتیجه به توسعه همکاری‌های پایدار منطقه‌ای منجر خواهد شد. 

وی تصریح کرد: چرخش نخبگان منطقه‌ای نیز به صورت طبیعی‌تر شکل خواهد گرفت و همبستگی‌های منطقه‌ای به طور خودکار منجر به کاهش اثرات تبلیغات فرامنطقه‌ای در ایجاد دشمنی‌هایی که ریشه در نگرش‌های نادرست فرهنگی و مذهبی دارند، خواهد شد.

موحد افزود: از اینرو برای تحقق این مهم در نظر گرفتن مواردی از قبیل ایجاد زمینه‌هایی برای شناسایی دقیق ظرفیت‌های ملی و منطقه‌ای در عرصه‌های مختلف علمی، فناوری و نوآوری شامل توانایی‌های آموزشی، پژوهشی، مهارت افزایی و همچنین زیرساخت‌های فناوری و نوآوری و همچنین رصد فعال ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری به صورت مشارکتی در داخل و خارج کشور با تاکید بر فناوری‌های دانش‌بنیان و نوظهور و حل مسائل کشور باید مورد توجه قرار گیرد.