نیویورک تایمز با انتشار گزارشی به نقل از منابع آگاه از رایزنی‌ها ضمن اشاره به نقش برجسته قطر در مذاکرات برای آتش بس، از موانع پیش روی توافق صلح گفت و ناامیدی پنهان دوحه.

به گزارش اقتصادنیوز، به گفته دو مقام عربی و آمریکایی، پس از ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس در اواخر ژوئیه، مقامات این جنبش در گفت و گو با میانجی‌گران قطری اعلام کردند که خواسته‌های جدیدی ذیل مذاکرات آتش‌بس دارند؛ فرایندی که پیشتر به بن بست رسیده بود. نشریه نیویورک تایمز با طرح این ادعا نوشت، پیشنهاد مطرح شده حماس، قطر را که بر سازش تاکید داشت، نگران کرد و موجب شد تا این بازیگر تماس‌ها و دیدارهایش را با این گروه را به حداقل برساند. از همین رو حماس در نهایت این ایده را کنار گذاشت.

پشت پرده مذاکرات برای آتش بس

از آنجایی که مذاکرات برای آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها در ماه‌های اخیر به بن بست خورده، قطر برای عبور از این بن بست‌ها تلاش داشته تا از نفوذ خود بر حماس استفاده کند. در همین راستا بسیاری از مقامات به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند تا بتوانند جزئیات گفت‌وگوهای پشت درهای بسته را به اشتراک بگذارند.

از زمان آغاز جنگ، قطر هم صدا با مصر، در قامت میانجی مهم بین اسرائیل و حماس ظاهر شده و میزبان رایزنی‌ها با نمایندگان فلسطینی در مرکز شهر دوحه، پایتخت قطر و حامل پیام‌های دولت بایدن به حماس است. همزمان مقام‌های قطر با اسرائیلی‌ها نیز همکاری دارند، بدون آن که با این بازیگر رابطه‌ای دیپلماتیک داشته باشند. در شرایط کنونی تلاش‌های دوحه فوریت بیشتری پیدا کرده زیرا مذاکرات ظاهرا به بن بست خورده و حماس و اسرائیل راه درازی برای توافق در پیش دارند.

دو مقام آمریکایی گفتند که حماس در روزهای اخیر خواسته‌های جدیدی را برای آزادی گروگان‌ها مطرح کرده و خواستار آزادی اسرای فلسطینی در مرحله ابتدایی توافق شده است. این مقامات امیدوارند که قطر بتواند حماس را متقاعد کند تا دوباره این خواسته‌ها را کنار گذاشته و حتی درخواستش برای آزادی زندانی‌ها را پس از کشتن شش گروگان در غزه تعدیل کند.

آنچه انجام می‌شود تلاشی مداوم برای تداوم رایزنی‌ها در مسیر اصلی‌اش است. چهار نفر از مقامات گفتند که قطر پس از حمله اسرائیل به رفح در جنوب غزه در ماه مه، حماس را تشویق کرد تا به میز مذاکره بازگردد. این کشور در هفته‌های بعد حماس را تحت فشار قرار داد تا زبان سازش در این پیشنهاد را بپذیرد.

اخیراً، قطر حماس را متقاعد کرده که در مذاکرات حضور داشته باشد، آن هم در شرایطی که این جنبش گفته خواهان مذاکره نیست. در حالی که حماس علناً مدعی شده که در دو دور اخیر رایزنی‌های رسمی در قاهره و دوحه شرکت نکرده، اما نمایندگانش به طور خصوصی با مقامات قطری و مصری گفت‌وگو داشتند.

بازی پنهان قطر در دو زمین

ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت امور خارجه قطر در این باره گفت: «دوحه هر دو طرف را تحت فشار قرار داده تا در باب یک توافق به اجماع رسیده و برای دستیابی به این توافق تصمیم‌های دشواری را اتخاذ کنند. قطر بیش از یک دهه است که روابط نزدیک خود را با حماس حفظ کرده و از سال ۲۰۱۲ میزبان رهبران سیاسی تبعیدی این گروه بوده است.

امیر حمد بن خلیفه آل ثانی، رهبر سابق قطر، اولین و تنها رئیس دولتی بود که در دوره تصدی حماس از غزه بازدید کرد. علاوه بر این به ادعای نیویورک تایمز، قطر از شبکه خبری عربی الجزیره حمایت مالی کرده تا بدینگونه پیام‌های حماس را منعکس کند. این کشور عربی در طول جنگ نیز سعی کرده خود در قامت بازیگری فعال نشان دهد؛ بازیگری که می‌تواند شکاف بین طرف‌های درگیر را به حداقل برساند.

قطر همچنین میزبان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است. از همین رو تلاش‌های میانجی گرایانه غزه به این کشور فرصت دیگری داده تا به ایالات متحده ثابت کند که قادر است به عنوان متحد استراتژیک در مسیر تحقق اهداف مهم سیاست خارجی آمریکا فعال باشد. دانا شل اسمیت، سفیر ایالات متحده در قطر بین سال‌های سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷، در این باره گفت: «قطری‌ها همیشه می‌خواهند نشان دهند که می‌توانند شریک خوبی باشند.»

شل اسمیت با اشاره به اینکه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، به عنوان دو متحد سنتی ایالات متحده که گهگاه مواضع خصمانه‌ای علیه همسایگان قطری خود اتخاذ کرده‌اند، گفت که «قطر با ارتش کوچکی که دارد به ایالات متحده متکی است تا یک پوشش امنیتی برای آن فراهم کند. مقامات آمریکایی از مدیریت قطر در مذاکرات آتش بس قدرانی کرده و گفته‌اند که این بایگر از تلاش‌های آمریکا درباره حماس در لحظات کلیدی حمایت کرده است. با این همه دو مقام آمریکایی تاکید دارند که صمیمیت بین حماس و قطر موجب بدبینی برخی از مقام‌های آمریکایی به دوحه شده است.»

گره کور رایزنی‌ها

حسن نیت قطر نسبت به حماس تا حدودی ناشی از سال‌ها حمایت مالی از غزه است. به ادعای نیویورک تایمز، قطر صدها میلیون دلار – با تایید اسرائیل – برای خانواده‌های فقیر، پروژه‌های زیربنایی و حقوق کارمندان بخش دولتی به غزه صرف کرده، اگرچه مقامات اسرائیلی اخیراً مدعی‌اند که از این تصمیم پشیمان هستند زیرا چنین گزاره‌ای حماس را قادر می‌سازد تا بخشی از این پول را به عملیات نظامی اختصاص دهد.

به گفته سه مقام ناشناس، از زمان آغاز جنگ حماس و اسرائیل، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر قطر، مقدار قابل توجهی از وقت خود را صرف میانجیگری برای برقراری آتش بس کرده، کار تا جایی پیش رفته که رهبر دوحه دیگر زمانی برای بررسی برخی از پروژه‌های دولتی نیز نداشته است. مقامات آگاه از مذاکرات گفتند که نخست وزیر هر روز دو بار با نمایندگان حماس دیدار داشته است. در ژوئن، قطر بار دیگر وارد میدان شد چرا که مذاکرات اولیه آتش بس به بن بست رسید.

اسرائیل اصرار داشت که مرحله بعدی مذاکرات بر موضوعات متعدد متمرکز شود، در حالی که حماس می‌خواست دامنه رایزنی به مبادله اسیران محدود باشد. به گفته حسام بادران، یکی از مقامات ارشد حماس مستقر در قطر، دوحه با همکاری ایالات متحده، سه گزینه ممکن را به عنوان گزینه‌های سازش در اختیار حماس قرار داد. او افزود که نمایندگان حماس یکی از سه گزینه را انتخاب کردند.

حماس موافقت کرد که مرحله بعدی به طور خاص بر موضوع مبادله اسرا متمرکز شود، جمله‌ای که درها را برای رایزنی‌های بالقوه در باب برخی از موضوعات دیگر باز می‌کند. بادران گفت: «ما این کار را انجام دادیم زیرا مشتاق آتش بس هستیم. اگر عباراتی باشد که مذاکرات را آسان‌تر کند و به همان نتیجه یعنی پایان جنگ منجر شود، مشکلی نداریم». سه نفر از مقامات آشنا به مذاکرات گفتند که قطر باید کمک کند تا حماس را با زبان سازش موافقت کند.

الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه، گفت که قطر با مطرح کردن ایده‌ها روی میز، تعیین ضرب الاجل برای پاسخ‌ها و یادآوری وخامت اوضاع به دو طرف فشار وارد کرده است. تامر قرموت، استاد سیاست عمومی در مؤسسه تحصیلات تکمیلی دوحه در این باره به نیویورک تایمز گفت: «قطر به دلیل روابط طولانی با حماس و حمایتش از غزه، قادر است با این گروه به صورت جدی و آشکار تعامل داشته باشد. حماس می‌داند که باید با رهبران دوحه تعامل داشته باشند و پاسخ مثبت دهند. با این همه قدرت قطر دارای محدودیت‌هایی است و اسرائیل و حماس مواضع ظاهراً آشتی‌ناپذیری دارند.

در کنار مسائل مربوط به تبادل زندانیان، مذاکرات تا حدی بر سر سرنوشت کریدور فیلادلفی، نوار باریکی از زمین در غزه در امتداد مرز با مصر، به بن بست رسیده است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، تاکید کرده که ارتش این بازیگر باید در کریدور باقی بماند، در حالی که حماس اعلام کرده که هر توافقی مستلزم خروج اسرائیل از غزه، از جمله آن منطقه مرزی است.

تعدادی از مقامات آگاه از رایزنی‌ها به واسطه خواسته‌های جدید نتانیاهو برای آتش بس، نگران شدند بالاخص تاکید نخست وزیر در باب ماندن نظامیان در کریدور زمینه ساز تشدید تنش‌ها شده است. شواهد نشان می‌دهد حماس نیز در طول مسیر رایزنی‌ها موانعی ایجاد کرده است.

در نشست تابستان امسال با مقامات حماس، میانجی‌های قطری این گروه را تحت فشار قرار دادند تا با نسخه توافق آتش‌بس با اسرائیل که روی میز بود موافقت کند. مقامات حماس پاسخ دادند که حتی اگر برای انجام این کار آماده باشند، نمی‌توانند بدون تأیید رهبری این گروه در داخل غزه، به‌ویژه یحیی سنوار، قدرتمندترین شخصیت در این منطقه، بدان رای موافق دهند. از همین رو گفته می‌شود حرف آخر را کسانی می‌زنند که در میدان جنگ هستند.