آرمان امروز- گروه سیاسی: تسخیر سفارت آمریکا در تهران در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۵۸ (۴ نوامبر ۱۹۷۹) یکی از مهم‌ترین و جنجالی‌ترین حوادث تاریخ معاصر ایران است که تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر سیاست داخلی و خارجی کشور داشت. این واقعه به‌ویژه در پی پیروزی انقلاب اسلامی و در زمانی رخ داد که ایران در حال گذار به یک نظام سیاسی جدید و بازتعریف هویت ملی خود بود.
تسخیر سفارت آمریکا در ایران در پی وقوع انقلاب اسلامی و خروج شاه از کشور به اوج رسید. بسیاری از مردم به‌ویژه جوانان و دانشجویان از رفتارهای مداخله‌جویانه آمریکا در امور داخلی ایران، به‌ویژه نقش آن در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و حمایت از رژیم پهلوی ناراضی بودند. این احساسات منجر به بروز نارضایتی عمومی و ایجاد فشار برای واکنش‌های مؤثر در برابر دخالت‌های خارجی، به‌ویژه آمریکا، شد.
همچنین، تسخیر سفارت به عنوان یک اقدام اعتراضی در برابر سیاست‌های آمریکا و نقش آن در تضعیف حاکمیت ملی ایران تلقی می‌شد. دانشجویان پیرو خط امام، با هدف افشای شبکه‌های پنهان آمریکایی و دست‌اندرکاران آنها در امور داخلی ایران، اقدام به اشغال سفارت کردند. آنها خواستار محاکمه شاه و به‌دست آوردن اطلاعاتی درباره مداخلات آمریکایی‌ها در ایران بودند.
تسخیر سفارت و هویت سیاسی – اجتماعی
تسخیر سفارت به‌طور قابل توجهی هویت ملی و وحدت اجتماعی را در ایران تقویت کرد. این اقدام باعث شد تا ملت ایران به‌طور گسترده‌ای در برابر تهدیدات خارجی متحد شوند و از حاکمیت ملی خود دفاع کنند. این وحدت و همبستگی در برابر یک دشمن مشترک، احساس تعلق و میهن‌دوستی را در بین اقشار مختلف جامعه به وجود آورد.
تسخیر سفارت آمریکا به سیاستمداران و رهبران انقلاب این امکان را داد که در برابر فشارهای خارجی، مواضع قوی‌تری اتخاذ کنند. این اقدام به‌طور مستقیم بر روابط ایران با آمریکا تأثیر گذاشت و به نوعی باعث شد که دولت جدید ایران سیاست‌های ضدآمریکایی را به‌عنوان یک جزء اصلی سیاست خارجی خود اتخاذ کند. این وضعیت به تداوم و تعمیق تنش‌ها بین دو کشور منجر شد و دیپلماسی ایران را تحت تأثیر قرار داد. تسخیر سفارت باعث شد که احزاب و گروه‌های سیاسی مختلف در ایران به‌ویژه گروه‌های مذهبی و چپ، در برابر این اقدام موضع‌گیری کنند. برخی از گروه‌ها به حمایت از دانشجویان پرداختند، در حالی که برخی دیگر انتقاداتی به این اقدام داشتند. این تضاد در مواضع نشان‌دهنده تنوع دیدگاه‌ها و تحولات سیاسی در دوره پس از انقلاب بود.
عباس سلیمی نمین، مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران به روزنامه «آرمان امروز» گفت: حرکت دانشجویان در ایران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تأثیر عمیق و چشمگیری بر روند تعاملات داخلی و خارجی کشور داشت. این تأثیرات به ویژه در شرایطی به وقوع پیوست که آمریکا به عنوان یک قدرت خارجی، نه تنها از بزرگواری ملت ایران شرمنده نشد، بلکه تمامی امکانات خود را به‌کار گرفت تا وضعیت داخلی ایران را بر هم بزند و حاکمیت ملی را تضعیف کند. این شرایط به ملت ایران کمک کرد تا به یک شناخت و آگاهی عمیق‌تری از اهداف و برنامه‌های آمریکا در ایران برسند.
وی افزود: این تجمعات و اعتراضات به‌وضوح نشان می‌داد که کشورهای همسایه، از جمله ترکیه، به‌تنهایی در این اقدامات نقش نداشتند و به احتمال زیاد تحت تأثیر و هدایت آمریکا قرار داشتند. این واقعیت که حدود دو هزار نیروی مسلح در داخل خاک ترکیه مستقر شده بودند و اقداماتی در مرزهای ایران انجام می‌دادند، به‌وضوح بیانگر این نکته بود که تحرکات نظامی در منطقه به‌ویژه از سوی آمریکا هدایت می‌شود.
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران اظهار کرد: دانشجویان ایرانی با بررسی دقیق این وضعیت و همچنین تحلیل‌های میدانی، به این نتیجه رسیدند که هیچ‌یک از کشورهایی مانند پاکستان و عراق به‌تنهایی نمی‌توانستند انگیزه‌ای برای ایجاد تنش در ایران داشته باشند.
این موضوع باعث شد که آنها احساس کنند که باید اقدامات بیشتری انجام دهند تا این واقعیت را برای ملت ایران روشن کنند.
وی ادامه داد: تحرکات نیروهای مسلح در مرزهای ایران و عراق، به ویژه در خوزستان، نشان‌دهنده یک طرح بزرگتر بود که به‌دنبال زمین‌گیر کردن استقلال‌طلبی ملت ایران بود. مردم در برابر جنایات این نیروها به تفکر عمیق‌تری درباره ماهیت و اهداف این تحرکات پرداخته و متوجه شدند که باید به دنبال علل اصلی این تهدیدات باشند. سلیمی نمین تشریح کرد: بدین ترتیب، دانشجویان با توجه به تجارب تاریخی و سابقه کودتاها در ایران، به خصوص کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که به رهبری آمریکا و انگلیس انجام شد، تصمیم به اقداماتی جدی گرفتند. آنها متوجه شدند که آمریکا در حال فعال کردن یک شبکه پنهان داخلی برای تغییر شرایط سیاسی در ایران است و این تهدید جدید می‌تواند بسیار خطرناک باشد. این تحرکات دانشجویان، با هدف افشای این شبکه و روشن کردن جنایات آمریکا در ایران، به اشغال سفارت آمریکا در تهران منجر شد.
وی ادامه داد: اشغال سفارت آمریکا به‌منزله یک عمل اعتراضی بود که به خوبی توانست صدای ملت ایران را به گوش جهانیان برساند. دانشجویان هدف داشتند که تنها برای مدت کوتاهی این اقدام را ادامه دهند تا پیام خود را به دنیا منتقل کنند. اما در مدت زمان کوتاه، به اسنادی دست یافتند که به‌خوبی تأیید می‌کرد که آمریکا در حال فعال کردن شبکه‌ای داخلی برای نفوذ در ایران است.
مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران بیان کرد: این اسناد نشان دادند که آمریکا نه‌تنها در حال جمع‌آوری اطلاعات درباره گروه‌های مختلف در ایران بود، بلکه به دنبال اجرای اقداماتی عملیاتی برای نقض حاکمیت ملی ایران نیز بود. این واقعیت موجب شد که جنبش دانشجویی تصمیم بگیرد که بیش از پیش در سفارت آمریکا بماند و به رمزگشایی از این اسناد پرداخته و جنایات آمریکا را برای ملت ایران و جامعه جهانی افشا کند.
وی افزود: حرکت دانشجویان نه‌تنها موجب حمایت گسترده‌ای از سوی جریانات سیاسی مختلف شد، بلکه در دل مردم نیز پیوند عمیقی با مطالبات عمومی ایجاد کرد. در آن زمان، ملت ایران به شدت ناراحت بودند که آمریکایی‌ها هیچ بهره‌ای از بزرگواری ملت ایران نداشته و با اقدامات منفی خود، به دنبال ضربه زدن به این کشور بودند. بنابراین، تمامی جریانات سیاسی از نهضت آزادی گرفته تا جبهه ملی، به حمایت از دانشجویان و این حرکت شجاعانه پرداختند.
سلیمی نمین توضیح داد: این حمایت عمومی نشان داد که ملت ایران در برابر دخالت‌های خارجی متحد است و به‌دنبال حفظ حاکمیت ملی خود هستند. این جنبش، که به‌خوبی توانست احساسات و خواسته‌های مردم را به تصویر بکشد، زمینه‌ساز آگاهی سیاسی و اجتماعی بیشتری در میان مردم ایران گردید. همچنین، این حرکت به‌عنوان یک نقطه عطف در تاریخ معاصر ایران شناخته می‌شود که نشان‌دهنده اراده و عزم ملت ایران در برابر تجاوزات خارجی است.
وی در نهایت خاطرنشان کرد: با بررسی پیامدهای این حرکت، می‌توان به تأثیرات مثبت و منفی آن پرداخت. از یک سو، این اقدام باعث جلوگیری از یک کودتای احتمالی شد که می‌توانست به تحمیل هزینه‌های سنگینی بر ملت ایران منجر گردد. از سوی دیگر، این تحرکات باعث ایجاد تغییراتی در سیاست داخلی و خارجی ایران شد که ممکن است پیامدهای منفی نیز به همراه داشته باشد، ماننده وضع تحریم‌ها.