آمارها نشان می‌دهند ۲سال پیش تولید پنبه ۵۶هزار تن بود که امسال به ۵۸هزار تن رسیده‌است. قربان قربانی، رئیس مؤسسه تحقیقات پنبه کشور به همشهری می‌گوید که در تولید بذر پنبه به‌خودکفایی صددرصدی رسیده‌ایم، اما رسالت ما تولید ارقام جدید پنبه متناسب با اقلیم‌های مختلف کشور با بهترین بازدهی، کمترین مصرف آب و مقاوم به آفات است. در این گزارش به تولید طلای سفید از شمال تا جنوب کشور نگاهی انداخته‌ایم.
خودکفایی در تولید بذر پنبه
خودکفایی در تولید پنبه در چشم‌انداز ۱۴۰۴تعیین شده‌است. رئیس مؤسسه تحقیقات پنبه کشور به همشهری می‌گوید: «امسال در تولید بذر به‌خودکفایی رسیده‌ایم و بذرهای تولید داخلی از نظر قیمت، بازارپسندی و رقابت نسبت به بذرهای خارجی کیفیت بهتری دارند.»
از آنجا که مزارع پنبه از گلستان در شمال‌شرقی تا فارس در جنوب‌غربی کشیده شده، معرفی ارقام جدید پنبه سازگار با شرایط آب‌وهوایی یکی از مهم‌ترین رسالت‌های مؤسسه تحقیقات پنبه کشور است.
قربان قربانی ادامه می‌دهد: «معرفی ارقام جدید پنبه سازگار با اقلیم مناطق مختلف کشور و استفاده از آب‌های نامتعارف مثل فاضلاب و آب شور را در اولویت داریم. بحث انتقال دانش فنی به پنبه‌کاران، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری و استفاده بهینه از نهاده‌های کشاورزی نیز در دستور کار است؛ زیرا پنبه ۱۱۰۰درصد ارزش‌افزوده دارد و هیچ محصولی قابل رقابت با پنبه نیست.
در حال حاضر در کشور نیمی از الیاف مورد نیاز از خارج وارد می‌شود که برای خودکفایی در تولید باید ضریب دانش در مزارع پنبه افزایش پیدا کند.» به‌گفته او، با سطح زیرکشت فعلی که ۱۰۵هزار هکتار در کشور است، اگر عملکرد مزارع به بیش از ۴هزار و ۴۰۰ برسد، خودکفایی حاصل خواهد شد.
پنبه در استان‌های خراسان رضوی، گلستان، فارس، اردبیل، خراسان‌جنوبی، آذربایجان‌شرقی، اصفهان، البرز، تهران، خراسان شمالی، سمنان، قم، قزوین، کرمان، مازندران، مرکزی، هرمزگان و یزد کشت می‌شود.
پنبه از آمریکا وارد کشور شد
در زمان صدارت امیرکبیر، یک کشیش آمریکایی بذر پنبه آمریکایی را وارد ایران کرد و در اطراف ارومیه به کشت آن پرداخت. بعدها با توجه به موفقیت‌آمیز بودن نتیجه کاشت آن به دستور امیرکبیر مقدار بیشتری از این نوع تخم پنبه به ایران وارد شد. مقداری از بذر پنبه در میان مالکان اطراف تهران نیز پخش شد و در آذربایجان، امیرآباد (تهران)، خیرآباد و ورامین از این نوع بذر کاشته شد.
در همان زمان پارچه‌بافی نیز رواج پیدا کرد. در اوایل حکومت پهلوی مهم‌ترین مناطق تولید پنبه ایران ایالت‌های مازندران، استرآباد، خراسان، اصفهان، تهران و آذربایجان بود. در سایر مناطق مانند همدان، کرمانشاه، قزوین، اراک و سمنان نیز تولید می‌شد، اما بیشتر تولید پنبه به مصرف محلی می‌رسید.
پس از جنگ جهانی اول یک شرکت روسی-ایرانی برای توسعه کشت پنبه در خراسان تاسیس و یک کارخانه پنبه پاک‌کنی در قم احداث شد که ۱۵۰۰نفر در آن کار می‌کردند. سطح زیرکشت پنبه که در سال ۱۳۱۴بدون مازندران و یزد ۵۲۷۲۰هکتار برآورد شده بود و سطح اراضی زیرکشت پنبه در برخی از مناطق مرکزی ایران مانند کرمان، ساوه و قم در سال ۱۳۱۶نسبت به سال ۱۳۱۴دوبرابر شد.
ایران تا پیش از جنگ دوم جهانی از لحاظ صنایع نساجی به دومین کشور خاورمیانه بعد از مصر تبدیل شد. در دهه ۱۳۵۰ افزایش تولید پنبه در ایران ادامه یافت، اما در سال‌های بعد این دهه تولید پنبه تحت‌تأثیر محدودیت‌های کلی‌تر در کشاورزی ایران قرار گرفت که به رونق شدید و ناگهانی تولید نفت مربوط بود.
اولین و قدیمی‌ترین کارخانه تصفیه پنبه
بندرگز در غرب گلستان از زمان محمدشاه قاجار با احداث یک انبار بزرگ کالا از سوی روس‌ها به قطب مهم اقتصادی و تجاری منطقه استرآباد تبدیل شد. با رونق تجارت در بندرگز ۴ کارخانه تصفیه پنبه و بناهای تجارتی احداث شد. در حال حاضر کارخانه تصفیه پنبه لیوانی، نخستین و قدیمی‌ترین کارخانه تصفیه پنبه و تنها کارخانه فعال این شهر است که به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تولید یک تن الیاف پنبه از ۳تن وش پنبه انجام می‌شود.
بیشتر بخوانید:
سرگذشت مازندرانی‌ها در تهران | از حلاجی و تجارت پنبه و پشم تا خیاطی