فیلم‌نامه و داستان از عناصر اصلی سینمای قصه‌گو محسوب می‌شوند و همواره ادبیات و داستان‌نویسی نقش مهمی در سینما و هنرهای نمایشی ایفا کرده‌اند. بسیاری از آثار سینمایی ماندگار از دل کتاب‌ها و ادبیات خلق شده‌اند و به عنوان آثاری ارزشمند در تاریخ سینما ثبت شده‌اند. در سینمای ایران نیز شاهد اقتباس‌های متعددی از ادبیات بوده‌ایم که حتی پس از گذشت سال‌ها، تماشای آن‌ها همچنان جذاب و تأثیرگذار است. گاهی یک فیلم اقتباسی می‌تواند محبوبیت اثر ادبی را افزایش دهد و حتی به فروش بیشتر کتاب کمک کند. از سوی دیگر، یک اثر ادبی موفق نیز می‌تواند زمینه‌ساز خلق یک فیلم اقتباسی پرمخاطب باشد. تفاوت میان این دو رسانه، یعنی کتاب و سینما، فرآیند اقتباس را به کاری خلاقانه و در عین حال چالش‌برانگیز تبدیل می‌کند که همواره مورد توجه قرار گرفته است. در طول سال‌های برگزاری جشنواره فیلم فجر، آثار اقتباسی متعددی حضور داشته‌اند و جوایز متعددی نیز دریافت کرده‌اند. در این گزارش نگاهی به برخی از این آثار اقتباسی خواهیم داشت.
**دوره اول:** در نخستین دوره جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۶۱، چند فیلم اقتباسی بر اساس آثار ادبی به نمایش درآمدند. فیلم «آفتاب‌نشین‌ها» به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده، اقتباسی از نمایش‌نامه «خانه عروسک» اثر هنریک ایبسن، نمایش‌نامه‌نویس نروژی است. این فیلم با تغییراتی در داستان و شخصیت‌ها، محتوای نمایش‌نامه را با فرهنگ و شرایط اجتماعی ایران تطبیق داده است. فیلم «خط قرمز» به کارگردانی مسعود کیمیایی نیز اقتباسی از رمان «شب سمور» نوشته احمد محمود است. این فیلم فضای سیاسی و اجتماعی ایران پیش از انقلاب را روایت می‌کند و عناصر اصلی آن از این رمان الهام گرفته شده است. البته احمد محمود پس از ساخت فیلم، از اقتباس کیمیایی راضی نبود و معتقد بود که فیلم نتوانسته روح داستان اصلی را به خوبی منتقل کند. با این حال، این اثر به دلیل شرایط خاص سیاسی و اجتماعی آن زمان، مورد توجه قرار گرفت.
**دوره دوم:** در جشنواره فیلم فجر در بهمن ۱۳۶۲، دو فیلم سینمایی «دادشاه» و «بازجویی» از جمله آثار اقتباسی بودند. «دادشاه» به کارگردانی حبیب کاوش، اقتباسی از یک رویداد تاریخی واقعی است که زندگی و شورش دادشاه، یکی از رهبران محلی بلوچستان در دهه ۱۳۳۰ را روایت می‌کند. دادشاه شخصیتی واقعی بود که علیه دولت وقت قیام کرد و به چهره‌ای جنجالی در تاریخ معاصر بلوچستان تبدیل شد. «بازجویی» به کارگردانی محمدعلی سجادی نیز بر اساس داستانی نوشته خود کارگردان ساخته شده است.
**دوره سوم:** در سومین دوره جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۶۳، فیلم «مترسک» به کارگردانی حسن محمدزاده از جمله آثار اقتباسی بود که در سال ۱۳۶۲ ساخته شد. این فیلم بر اساس رمان «مترسک» نوشته غلامحسین ساعدی است که در سال ۱۳۴۹ منتشر شد و داستان آن درباره شخصیت‌هایی است که در جست‌وجوی هویت و رهایی در جامعه‌ای سرکوب‌شده هستند. فیلم «مردی که زیاد می‌دانست» به کارگردانی یدالله صمدی نیز اقتباسی از داستانی به همین نام نوشته جمال مقدم است. این فیلم داستانی معمایی و روان‌شناختی دارد و موضوعاتی مانند جنایت، گناه و عواقب تصمیمات اشتباه انسان‌ها را به تصویر می‌کشد.
**دوره چهارم:** در چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر در بهمن ۱۳۶۴، دو فیلم اقتباسی ارائه شد. «اتوبوس» به کارگردانی یدالله صمدی، اقتباسی از داستان کوتاه «اتوبوس» نوشته محمود دولت‌آبادی است. این داستان کوتاه در مجموعه‌ای به نام «اتوبوس» منتشر شده و داستان فیلم درباره چندین سرنشین اتوبوس است که در شرایط خاصی قرار می‌گیرند و روابط انسانی میان آن‌ها به تصویر کشیده می‌شود. فیلم «کفش‌های میرزا نوروز» به کارگردانی محمد متوسلانی نیز اقتباسی از یک داستان فولکلوریک و محلی است. این فیلم داستانی طنزآلود درباره شخصیت میرزا نوروز و اتفاقات پیرامون او را روایت می‌کند.
**دوره پنجم:** در پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر در بهمن ۱۳۶۵، دو فیلم اقتباسی حضور داشتند. «ناخدا خورشید» به کارگردانی ناصر تقوایی با الهام از داستان‌های «پیرمرد و دریا» و «داشتن و نداشتن» اثر ارنست همینگوی ساخته شده است. این فیلم با تغییراتی در داستان، آن را به شرایط خاص ایران در دوران جنگ جهانی دوم منتقل کرده است. فیلم «شیر سنگی» به کارگردانی مسعود جعفری‌جوزانی نیز با الهام از فرهنگ و سنت‌های بختیاری و داستان‌های محلی ساخته شده است.
**دوره ششم:** در این دوره، فیلم «شاید وقتی دیگر» به کارگردانی بهرام بیضایی تنها اثر اقتباسی بود که بر اساس داستانی نوشته خود کارگردان ساخته شد و به مسائل روان‌شناختی و اجتماعی می‌پردازد.
**دوره هشتم:** در این دوره که در بهمن ۱۳۶۸ برگزار شد، فیلم «تمام وسوسه‌های زمین» به کارگردانی حمید سمندریان، اقتباسی از نمایش‌نامه «ملاقات بانوی سالخورده» اثر فریدریش دورنمات بود. همچنین فیلم «هامون» به کارگردانی داریوش مهرجویی نیز در این دوره نمایش داده شد که بر اساس داستانی نوشته خود کارگردان ساخته شده است.
**دوره نهم:** در این دوره که در بهمن ۱۳۶۹ برگزار شد، فیلم «شب دهم» به کارگردانی جمال شورجه، اقتباسی از داستانی با همین نام نوشته حسین فتاحی است که به وقایع دوران انقلاب اسلامی می‌پردازد.
**دوره یازدهم:** در این دوره، فیلم «سارا» به کارگردانی داریوش مهرجویی، اقتباسی از نمایش‌نامه «خانه عروسک» اثر هنریک ایبسن است که به مسائل اجتماعی و خانوادگی می‌پردازد.
**دوره دوازدهم:** در دوازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر در بهمن ۱۳۷۲، فیلم «تیک‌تاک» به کارگردانی محمدعلی طالبی و نویسندگی هوشنگ مرادی‌کرمانی، برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌نامه شد. این فیلم اقتباسی از داستان «تیک‌تاک» نوشته هوشنگ مرادی‌کرمانی است. همچنین فیلم «بلندی‌های صفر» به کارگردانی حسینعلی لیالستانی نیز در این دوره حضور داشت.
**دوره سی‌و‌یکم:** در سی‌ویکمین دوره جشنواره فیلم فجر در بهمن ۱۳۹۱، دو فیلم اقتباسی حضور داشتند. فیلم «پله آخر» به کارگردانی علی مصفا، برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌نامه اقتباسی شد. همچنین فیلم «چک» به کارگردانی کاظم راست‌گفتار، اقتباسی از فیلم «جمعه» ساخته کامران قدکچیان بود.
**دوره سی‌و‌دوم:** در این دوره که در بهمن ۱۳۹۲ برگزار شد، فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» به کارگردانی بهروز افخمی، بر اساس رمانی به همین نام نوشته مرجان شیرمحمدی ساخته شد و برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم‌نامه اقتباسی شد. همچنین فیلم «بیگانه» به کارگردانی بهرام توکلی، اقتباسی از نمایش‌نامه «اتوبوسی به نام هوس» نوشته تنسی ویلیامز بود.
**دوره سی‌و‌چهارم:** در این دوره که در بهمن ۱۳۹۴ برگزار شد، فیلم «خشم و هیاهو» به کارگردانی هومن سیدی، اقتباسی از رمان «خشم و هیاهو» نوشته ویلیام فاکنر بود. همچنین فیلم «پل خواب» نیز اقتباسی از رمان «جنایت و مکافات» نوشته فیودور داستایفسکی بود.
**دوره سی‌و‌هفتم:** در این دوره، فیلم «۲۳ نفر» به کارگردانی مهدی جعفری، اقتباسی از کتاب «آن بیست‌و‌سه نفر» نوشته احمد یوسف‌زاده بود. همچنین فیلم «تیغ و ترمه» به کارگردانی کیومرث پوراحمد، بر اساس رمانی به همین نام نوشته حسین سناپور ساخته شد.
**دوره چهل‌و‌یکم:** در این دوره، فیلم «غریب» به کارگردانی محمدحسین لطیفی، اقتباسی از کتاب «محمد؛ مسیح کردستان» نوشته نصرت‌الله محمودزاده بود.
**دوره چهل‌و‌دوم:** در این دوره، فیلم «شکار حلزون» به کارگردانی محسن جسور، اقتباسی آزاد از نمایش‌نامه «مرگ و دوشیزه» اثر آریل دورفمن بود. همچنین فیلم «آپاراتچی» به کارگردانی سید‌محسن میرحسینی نیز بر اساس کتابی به همین نام ساخته شد.
**دوره چهل‌و‌سوم:** در این دوره، انیمیشن «زال و رودابه» به کارگردانی محمدعلی سجادی، اقتباسی از داستان‌های شاهنامه بود. همچنین فیلم «اشک هور» به نویسندگی و کارگردانی مهدی جعفری و فیلم «زیبا صدایم کن» به کارگردانی رسول صدرعاملی نیز از جمله آثار اقتباسی این دوره بودند.