**گروه سیاسی سایت فردانیوز:** سید حسن افتخارزاده، دومین رهبر انجمن حجتیه، اخیراً درگذشت و این موضوع باعث شد تا توجهات دوباره به این انجمن جلب شود و سوالاتی در ذهن افراد شکل بگیرد. اهداف تشکیل انجمن حجتیه چه بود؟ چرا آنها با انقلاب اسلامی همراه نشدند؟ چرا امام خمینی(ره) به شدت با تفکرات و رویکردهای آنها مخالف بود؟ و چگونه نیروهای این انجمن در سال‌های پس از انقلاب تلاش کردند تا مسیر انقلاب را منحرف کنند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، با مسعود رضایی، تاریخ‌پژوه و نویسنده، گفت‌وگویی انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
***
**هدف از تشکیل انجمن حجتیه چه بود؟**
انجمن حجتیه پس از کودتای 28 مرداد سال 1332 شکل گرفت. هدف اصلی این انجمن مقابله با گسترش بهائیت بود، چرا که در آن زمان بهائیت در حال رشد بود و از حمایت حکومت پهلوی نیز برخوردار بود. حتی برخی از بهائیان به مناصب دولتی راه یافته بودند و چند وزیر نیز از میان آنها انتخاب شده بودند. در آن دوران، بهائیت به تدریج نفوذ خود را در حاکمیت افزایش می‌داد و انجمن حجتیه برای مقابله با این فرقه تأسیس شد. اما آنها تنها خطر را از جانب بهائیت می‌دیدند، در حالی که امام خمینی(ره) مقابله با بهائیت را بخشی از مسیر مبارزه می‌دانستند و اصل مسئله را مبارزه با وابستگی ایران به آمریکا و اسرائیل و مقابله با رژیم پهلوی می‌دیدند. امام به ریشه‌های مشکلات می‌نگریستند، در حالی که انجمن حجتیه تنها به ظواهر و برخی مسائل سطحی توجه داشت.
**زمینه‌های فکری این گروه چه بود؟**
انجمن حجتیه از نظر اعتقادی معتقد بود که قبل از ظهور امام زمان(عج)، نه تنها نمی‌توانیم حکومت اسلامی تشکیل دهیم، بلکه چنین کاری مورد تأیید نیست و به ضرر اسلام تمام می‌شود. آنها بر این باور بودند که دنیا باید مسیر خود را طی کند و تا زمانی که جهان پر از ظلم و فساد نشود، زمینه ظهور امام زمان(عج) فراهم نخواهد شد. به اعتقاد آنها، هرگونه تلاش برای تشکیل حکومت اسلامی نه تنها موفقیت‌آمیز نخواهد بود، بلکه رضایت اسلام و امام زمان(عج) را نیز جلب نخواهد کرد. امام خمینی(ره) به شدت با این تفکرات مخالف بودند و شکافی عمیق بین دیدگاه‌های ایشان و انجمن حجتیه وجود داشت. امام معتقد بودند که علمای اسلام باید در جهت اصلاح امور و مبارزه با ظلم و استبداد قدم بردارند و کشور را از وابستگی نجات دهند. ایشان در سال 1348 در نجف به صراحت دیدگاه خود را درباره تشکیل حکومت اسلامی مبتنی بر قوانین اسلام و زیر نظر ولی فقیه مطرح کردند. امام حتی تقیه را نیز در مسیر مبارزه جایز نمی‌دانستند و معتقد بودند که علما باید مواضع خود را آشکارا بیان کنند. اما انجمن حجتیه معتقد بود که تنها کاری که باید انجام داد، مبارزه با بهائیت و جلوگیری از نفوذ آنها در حکومت است. آنها با اساس رژیم پهلوی مشکلی نداشتند و حتی معتقد بودند که شاه می‌تواند به سلطنت خود ادامه دهد.
**وضعیت دین‌مداری آنها چگونه بود و موضعشان نسبت به انقلاب چه بود؟**
اعضای انجمن حجتیه از نظر شخصی افرادی مسلمان و متشرع بودند و به نماز، روزه، حج و دیگر فرایض دینی پایبند بودند. اما این تقید تنها در حوزه شخصی آنها محدود می‌شد و فراتر از آن نمی‌رفت. آنها تلاشی برای مبارزه با حکومت پهلوی نداشتند، در حالی که امام خمینی(ره) معتقد بودند که باید با رژیم شاه مقابله کرد. این وضعیت تا سال‌های 1356 و 1357 ادامه داشت، زمانی که نهضت انقلابی مردم اوج گرفت و تظاهرات گسترده‌ای علیه سلطنت پهلوی شکل گرفت. در این زمان، شکافی عمیق در میان اعضای انجمن حجتیه ایجاد شد. برخی از اعضای این انجمن به انقلابیون پیوستند و از تفکراتی که مخالف تشکیل حکومت اسلامی بود فاصله گرفتند. پس از انقلاب نیز برخی از این افراد حتی در ارتش خدمت کردند و مسئولیت‌هایی را بر عهده گرفتند. اما در عین حال، برخی دیگر از اعضای انجمن همچنان به تفکرات گذشته خود پایبند بودند و با انقلاب همراه نشدند.
**مواضع انجمن حجتیه پس از انقلاب چگونه بود؟**
پس از انقلاب، دو دستگی در میان اعضای انجمن حجتیه ادامه یافت. برخی از آنها معتقد بودند که تشکیل حکومت اسلامی اشتباه بوده و حتی تلاش می‌کردند از انقلاب فاصله بگیرند. در مقابل، برخی دیگر معتقد بودند که تشکیل حکومت اسلامی ضروری است. در زمینه مبارزه با استکبار نیز همین تعارض وجود داشت؛ برخی مبارزه با آمریکا را لازم نمی‌دانستند، در حالی که برخی دیگر هم‌نظر با جریان انقلاب اسلامی بودند و معتقد بودند که باید با استکبار مبارزه کرد.
**امام خمینی(ره) چگونه با انجمن حجتیه برخورد کردند؟**
امام خمینی(ره) در اوایل دهه 1360 به صراحت با تفکراتی که مخالف تشکیل حکومت اسلامی بودند، مخالفت کردند و نظرات آنها را رد کردند. انجمن حجتیه در همان سال‌های ابتدایی انقلاب اعلام کرد که منحل شده است، اما در واقعیت تفکرات آنها همچنان ادامه یافت. آنها نه به حکومت اسلامی و نه به ولایت فقیه باور داشتند و حتی پس از انحلال رسمی انجمن، این تفکرات در میان برخی از اعضای آن باقی ماند و به تدریج به تقابل با نظام اسلامی پرداختند.
**آیا نیروهای حجتیه در جهت گسترش ظلم و فساد عمل می‌کردند؟**
اگرچه انجمن حجتیه معتقد بود که باید ظلم و فساد در جامعه گسترش یابد تا زمینه ظهور امام زمان(عج) فراهم شود، اما خود اعضای این انجمن افرادی مذهبی بودند و به موازین اسلامی پایبند بودند. برای مثال، یک عضو حجتیه به هیچ‌وجه به مراکز فساد و فحشا نمی‌رفت یا چنین مکان‌هایی را تأسیس نمی‌کرد. آنها تنها معتقد بودند که نباید حکومت اسلامی تشکیل داد تا مسیر طبیعی دنیا به سمت ظهور امام زمان(عج) پیش برود. با این حال، اسلام مورد نظر آنها هیچ ارتباطی با حکومت نداشت و اگر تفکرات آنها حاکم بود، رژیم پهلوی همچنان ادامه می‌یافت.
**هشدار امام خمینی(ره) درباره انجمن حجتیه چه بود؟**
امام خمینی(ره) در سال 1367 در پیامی معروف به «منشور روحانیت» هشدار دادند که برخی از اعضای سابق انجمن حجتیه با روش‌های منافقانه سعی در نفوذ به بدنه نظام اسلامی دارند. این افراد در ظاهر خود را انقلابی نشان می‌دادند، اما در باطن به تفکرات قدیمی خود پایبند بودند و تلاش می‌کردند تا روحیه مبارزه با استکبار را از مردم سلب کنند و نظام اسلامی را از مسیر اصلی خود منحرف سازند. امام نسبت به چنین افرادی هشدار دادند، چرا که آنها می‌خواستند انقلاب را از محتوای اصلی‌اش خالی کنند.
**آیا انجمن حجتیه را می‌توان نماد اسلام لیبرالی دانست؟**
بهتر است بگوییم انجمن حجتیه نماد اسلام آمریکایی بود، نه اسلام لیبرالی. اسلام لیبرالی تعریف گسترده‌ای دارد و ممکن است به معنای بی‌تفاوتی نسبت به تقیدات دینی یا کاهش روحیه ضد آمریکایی باشد. اما انجمن حجتیه نوعی از اسلام را دنبال می‌کرد که آمریکا از آن استقبال می‌کرد؛ اسلامی که در آن هیچ اثری از مبارزه و حق‌طلبی دیده نمی‌شد و تنها به نماز و روزه محدود می‌شد. این نوع از اسلام دقیقاً همان چیزی بود که آمریکا می‌خواست، چرا که افراد با چنین تفکری هیچ مشکلی با سیاست‌های آمریکا نداشتند. بنابراین، اگر بگوییم انجمن حجتیه نماد اسلام آمریکایی بود، دقیق‌تر است.