زبان مادری، سکوی پرش به سمت آرامش و تفاهم اجتماعی

در گفت‌و‌گو با آنا مطرح شد؛

یک استاد دانشگاه گفت: احساس تعلق به زبان مادری را نباید تنها یک مسئله عاطفی دانست، بلکه باید آن را پدیده‌ای پیچیده دید که ابعاد روانی، اجتماعی، و سیاسی را دربر می‌گیرد.

به گزارش گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری آنا، از مفاهیمی که تمامی انسان‌ها خواسته یا ناخواسته در زندگی خود با آن مواجه خواهند بود، بحث «زبان مادری» است. زبان مادری را می‌توان به زبانی تعریف کرد که شخص در دوران خردسالی و از طریق خانواده و محیط پیرامونش آن را آموخته و نخستین وسیله‌ای محسوب می‌شود که با آن سخن خواهد گفت و از طریق آن احساسات و خواسته‌هایش را به دیگران تفهیم می‌کند؛ بنابراین در وجود تمامی انسان‌ها نوعی احساس تعلق به آن را می‌توان یافت که ریشه در ابعاد روان‌شناسی اجتماعی، انسان‌شناسی فرهنگی و نظریه‌های هویت دارد و نباید به زبان مادری، تنها به عنوان یک ابزار ارتباطی نگاه کرد، بلکه می‌بایست به عنوان سازه‌ای هویتی و چارچوبی برای معنابخشی به جامعه آن را تعریف کرد.

با توجه به روز جهانی «زبان مادری» با حجت‌الاسلام طاهر قلیزاده استاد دانشگاه و مدرس حوزه گفت‌و‌گو کردیم.

زبان مادری یک نشانگر گروهی است

وی افزود: بر اساس نظریه تاجفل و ترنر، هویت اجتماعی افراد از طریق عضویت در گروه‌های اجتماعی که تحت تاثیر عواملی مانند قومیت، زبان، یا فرهنگ است شکل می‌گیرد که در این بین زبان مادری به عنوان یک نشانگر گروهی به افراد کمک می‌کند تا مثلاً خود را در یک چارچوب جمعی تعریف کرده و خود را گیلک، لر، ترک، کرد و یا سایر نژاد‌ها و قومیت‌ها بدانند.

حجت‌الاسلام قلیزاده بیان داشت: این مسئله موجب می‌شود که با آن زبان و فرهنگ احساس نزدیکی داشته و برای آن بار اجتماعی در نظر می‌گیرند، احساس ارزشمندی پیدا کرده و حتی با انجام فعالیت‌هایی اسباب عزت‌مندی برای جمعیت زیادی از هم‌سنخان پیرامون خود را فراهم آورند.

«زبان مادری» پلی بین فرهنگ خانوادگی و جامعه

وی با تأکید بر اینکه «زبان مادری» را باید به عنوان پلی بین فرهنگ خانوادگی و جامعه دانست که در صورت مدیریت آن از شکاف هویتی بین نسل‌ها جلوگیری خواهد کرد، ادامه داد: از سوی دیگر حذف آن از سیستم آموزشی یا رسانه‌ها یا فراهم آوردن زمینه‌هایی برای تحقیر کردن آن می‌تواند از خودبیگانگی فرهنگی و احساس حاشیه‌نشینی و یا زمینه‌های ایجاد رفتار‌های ناشی از عقده‌های روانی و خشم همانند پرخاشگری نسبت به سایر اقوام را فراهم آورد.

این استاد دانشگاه ابراز داشت: بر این اساس اهمیت بحث زبان مادری برای هیچ اندیشمندی مخفی نخواهد بود و آن را می‌توان جلوه‌ای از مصادیق و ابزار این روایت شریف که از رسول خدا (ص) نقل شده که حضرت می‌فرماید «حب الوطن من الایمان» و یا در روایت دیگری امیرالمومنین علی (ع) می‌فرمایند «کشور‌ها با میهن دوستى آباد شده‌اند» دانست.

عامل ارزش‌بخشی برای زبان و فرهنگ جامعه‌مان

وی گفت:، زیرا اگر یک فرد به زبان محیطی و پیرامونی خود نگاه منفور و یا حتی بی‌تفاوتی داشته باشد خواسته یا ناخواسته در میزان علاقه و حساسیت او نسبت به محیط و وطنی که در آن زندگی می‌کند ایجاد خواهد شد. پس هیچ جامعه شناس دلسوز و آینده نگری را نسبت به این مسئله و ماهیت زبان‌ها نمی‌توان بی تفاوت دید.

حجت‌الاسلام قلیزاده اظهار داشت: ضرب‌المثل‌ها، اسطوره‌ها و روایت‌های تاریخی که پیرامون زبان و فرهنگی خاص بیان می‌شوند را باید یکی از عوامل مهم برای ارزش‌بخشی و یا تحقیر صاحبان آن زبان و فرهنگ دانست که در صورت اهمال و بی‌توجهی از سوی دلسوزان نسبت به آن و از سوی دیگر ورود بدخواهان و فرهنگ‌سازی سوء از سوی آنان می‌توان با آسیب‌های جدی مواجه شد، آسیب‌هایی که ویرانی وطن و جامعه را به دنبال خواهد داشت.

رابطه زبان مادری با عزت نفس فرزندان

وی با بیان اینکه تحقیر زبان مادری که مأنوس با افراد شده، می‌تواند به ایجاد استرس و پیدا شدن حس اقلیتی و عوارض روانی ناشی از درگیریِ تعارض بین هویت اصلی و هویت تحمیلی جامعه غالب منجر شود، افزود: این تعارض می‌تواند در گذشت زمان منجر به افسردگی، اضطراب و احساس بیگانگی شده و یا حتی چنان‌که در برخی اقوام شنیده می‌شود شاهد خودداری والدین از انتقال زبان و فرهنگ مربوط به خود به کودکان‌شان خواهیم شد.

این استاد حوزه تصریح کرد: در چنین فضایی فرزندان در درک زبان و فرهنگ حاکم بر زندگی والدین و محیط اطرافشان ناتوان بوده و در نتیجه ممکن است از انزوای عاطفی و گسست نسلی آسیب ببینند. در سمت مقابل بر اساس تحقیقات، تقویت و بها دادن به اندازه و منطقی به فرهنگ‌های خانوادگی و محیطی و اجتماعی افراد باعث افزایش رضایتمندی از زندگی و تعاملات برابر با سایر اقوام خواهد شد و آمار این واقعیت را نشان می‌دهند.

مدیریت زبان مادری نیازمند اقدامات دقیق اقتصادی و آموزشی است

وی ادامه داد:کودکانی که زبان مادری خود را در محیط‌های چند فرهنگی حفظ و آن را نوعی ارزش قلمداد می‌کنند، در مقایسه با کودکانی که زبان مادری را از دست می‌دهند، از سطح بالاتری از عزت نفس و سازگاری اجتماعی برخوردار هستند.

حجت‌الاسلام قلیزاده خاطرنشان کرد: احساس تعلق به زبان مادری را نباید تنها یک مسئله عاطفی دانست، بلکه باید آن را پدیده‌ای پیچیده دید که ابعاد روانی، اجتماعی، و سیاسی را دربر می‌گیرد و تضعیف آن نه تنها یک زیان فرهنگی، بلکه یک چالش جدی برای سلامت روانی و انسجام اجتماعی است، پس مدیریت آن نیازمند اقدامات دقیق اقتصادی و آموزشی است.