خبرگزاری آنا؛ با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و در سال‌های نخست آن، نهاد مهم و کلیدی «امور تربیتی» به منظور گسترش و عمق‌بخشی ارزش‌های انقلاب اسلامی در نظام آموزش و پرورش شکل گرفت و شهیدان «محمدعلی رجایی» و «محمدجواد باهنر» در دوران تصدی وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۵۹ شمسی به راه‌اندازی ستاد‌های امور تربیتی در مدارس کشور اقدام کردند تا دانش‌آموزان با ارزش‌های اسلامی آشنا و به انجام و فراگیری آنها ترغیب شوند.
گذشته از فعالیت وزارت آموزش و پرورش و دیگر نهادهای آموزشی و تربیتی کشور در این حوزه، دانشگاه آزاد اسلامی هم به عنوان دارنده بخشی عظیمی از آموزش عالی کشور که در حوزه مدارس(سما) نیز فعال بوده از حوزه امور تربیتی و تربیت اسلامی غافل نشده و از بدو راه‌اندازی دانشگاه و مدارس سما در این بخش فعال بوده است، چنانکه اکنون و در در کمتر از دو سالی که از راه‌اندازی دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی گذشته، دستاورد‌های امیدوارکننده‌ای حاصل شده و ۲۷ دانشکده در شهر‌های مختلف کشور در رشته‌های گوناگون مانند مدیریت آموزشی، تکنولوژی آموزشی، فلسفه تعلیم و تربیت، مشاوره و راهنمایی، آموزش ابتدایی، آموزش علوم پایه و زبان‌های خارجی و رشته‌های روانشناسی و …فعال هستند.
خبرنگار آنا به مناسبت هشتم اسفند روز امور تربیتی و تربیت اسلامی با فاطمه حمیدی‌فر معاون آموزش‌های عمومی و تعالی مدارس سازمان سما (مدارس دانشگاه آزاد اسلامی) و سرپرست دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی این سازمان که اکنون به عنوان معاونت علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه فعال است، گفتوگو کرده است که از نظر کاربران می‌گذرد:
آنا: امور تربیتی و تربیت اسلامی در کشورمان قدمتی بیش از ۴۰ سال دارد و گاهی با چالش‌ها و فراز و نشیب‌هایی در دولت‌ها همراه بوده است. از نظر شما امور تربیتی و تربیت اسلامی تا چه اندازه جای خود را در مدارس و مراکز آموزشی کشور باز کرده و اکنون جایگاه آن چگونه است؟
حمیدی‌فر: امور تربیتی و تربیت اسلامی در نظام آموزشی کشورمان، ریشه‌ای عمیق و تاریخی دارد که می‌توان ردپای آن را حتی پیش از انقلاب و در بستر سنت‌های دینی و فرهنگی ایران مشاهده کرد؛ اما به‌طور رسمی و ساختارمند، این مفهوم پس از انقلاب اسلامی و با راه‌اندازی نهادهای متولی امور تربیتی (از جمله معاونت پرورشی در آموزش و پرورش) قوت بیشتری گرفت. طی این بیش از ۴۰ سال، فرازونشیب‌ها و چالش‌هایی وجود داشته است؛ از تغییر رویکرد دولت‌ها و سیاست‌های آموزشی گرفته تا الزامات ناشی از تحولات اجتماعی و فناوری.
فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و دسترسی سریع به اطلاعات، باعث شده دانش‌آموزان در معرض انواع داده‌ها و الگو‌های گوناگون قرار گیرند که این موضوعات کنترل و هدایت تربیتی آنان را دشوارتر کرده است
با این حال، می‌توان گفت امور تربیتی در بسیاری از مدارس کشور جایگاه خود را پیدا کرده و امروزه در کنار آموزش رسمی به‌عنوان یکی از ارکان اساسی در شکل‌دهی به شخصیت دانش‌آموزان مطرح است. فعالیت‌های پرورشی، اردو‌های فرهنگی، مراسم و مناسبت‌های دینی، مسابقات و جشنواره‌های فرهنگی‌ـ‌هنری و… همگی جلوه‌هایی از نقش تربیتی مدارس است.
گرچه هنوز با وضعیت ایده‌آل فاصله داریم و در پاره‌ای موارد، نگاه صرفاً صوری یا اجرایی به امور تربیتی شده است؛ اما روند کلی در جامعه آموزشی کشور، حکایت از توجه بیشتر به ابعاد اخلاقی، دینی و فرهنگی در مدارس دارد. امروز، نه‌تنها معلمان پرورشی بلکه همه معلمان و حتی بدنه مدیریتی و اجرایی مدارس کم‌وبیش به اهمیت تربیت اسلامی و تربیت اخلاقی واقف‌اند و تلاش می‌کنند آن را در عمل پیاده کنند.
چالش‌ها و نیاز‌های امور تربیتی و برنامه درسی، توسعه دانش و فناوری‌های تربیتی و ارائه الگو‌ها و مدل‌های تربیتی همسو با مبانی و تعالیم اسلامی و ایجاد ساختار‌های دانشی متناسب و معطوف به این امر از ضرورت‌های گریزناپذیری است که نتیجه تأخیر در آن را امروزه می‌توان در قالب نارسایی‌های گوناگون اجتماعی و ناکارآمدی دانش‌آموختگان نظام تربیت عمومی و تخصصی در سطح مدرسه و دانشگاه و همچنین کاستی‌ها و ناکارآمدی سیاست‌های تربیتی و نهادهای ارائه‌دهنده خدمات تربیتی در کشور مشاهده کرد.
آنا: با تغییر نام (سازمان سما) به معاونت آموزش‌های عمومی و مهارتی و سپس ایجاد معاونت علوم تربیتی و مهارتی و راه‌اندازی دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی، این نهاد (دانشکده) در دل سما چه اهداف و چشم‌انداز‌هایی را دنبال می‌کند؟
حمیدی‌فر: با تلفیق سازمان سما به معاونت آموزش‌های عمومی و مهارتی و سپس ایجاد معاونت علوم تربیتی و مهارتی، رسالت و چشم‌انداز این نهاد گسترده‌تر شد. هدف اصلی از چنین تغییر ساختاری، تمرکز همزمان بر جنبه‌های دانشی‌ـ‌مهارتی و ابعاد تربیتی‌ـ‌اخلاقی آموزش بود. در همین راستا، راه‌اندازی دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی در معاونت علوم تربیتی و مهارتی و در کنار سما با این رویکرد صورت گرفت که یک نهاد آموزشی متخصص در حوزه تربیت اسلامی و تربیت اخلاقی شکل گیرد؛ نهادی که هم بتواند نیرو‌های متخصص و متعهد تربیت کند و هم در پژوهش‌ها و برنامه‌های توسعه تربیت اسلامی نقش پیشرو داشته باشد.
دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی در معاونت علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی به دنبال «تربیت نیرو‌های متخصص و متعهد در حوزه علوم تربیتی و آموزش اسلامی»، «تولید محتوای علمی و پژوهشی مرتبط با تربیت اسلامی و ارتقای سطح دانش نظری و عملی در این زمینه»، «ایجاد پیوند میان نظریه و عمل در حوزه آموزش و تربیت از طریق برگزاری کارگاه‌ها، دوره‌های ضمن خدمت و آموزش مهارت‌های نوین تربیتی به معلمان و مربیان» و «تعامل بین‌المللی با سایر مراکز علمی و دانشگاه‌های داخلی و خارجی برای تبادل تجربه و ارتقای سطح کیفی تربیت اسلامی و تربیت اخلاقی» هستند.
چشم‌انداز دانشگاه آزاد این است که دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی، آینده نزدیک مرجع و قطب علمی تربیت اسلامی و تعلیم و تربیت دینی در سطح ملی و بین‌المللی شود.
علاوه بر این، دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی در راستای مأموریت‌های محوله، برنامه‌ها و ساختار خویش را بر دو بنیان بنا نهاده‌اند: نخست؛ ایجاد پیوند میان دانش پایه و فعالیت در عرصه. دوم؛ برگزاری دوره‌های موضوعی برای رشته‌های غیرعلوم‌تربیتی است؛ زیرا حوزه تعلیم و تربیت برای ایفای صحیح ماموریت‌های خود به نیرو‌های متخصص از رشته‌های متنوع نیاز دارد که علاوه بر تحصیل عمیق در حوزه تخصصی خود به حوزه تعلیم و تربیت وارد شوند. به عبارتی این دانشکده(تعلیم و تربیت اسلامی) به عنوان یک دانشکده موضوعی دوره‌هایی طراحی و در دیگر دانشکده‌ها اجرا و یایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی را در حوزه‌های مشترک با همکاری دانشکده‌های اصلی هدایت کند.
بسیاری از معلمان و مربیان، آموزش‌های نظری خوبی می‌بینند؛ اما در صحنه عمل، ابزار‌ها و مهارت‌های لازم را برای پیاده‌سازی تربیت اسلامی در کلاس درس یا محیط مدرسه ندارند
حوزه‌های مأموریت دانشکده تعلیم و تربیت اسلامی را جامعه و حکمرانی تربیتی، والدگری و تربیت کودک، مدرسه و نوآوری‌های تربیتی (آموزش عمومی)، دانشگاه و تعالی سرمایه انسانی (آموزش مهارتی و آموزش عالی)، خدمات روان‌شناختی و تربیتی، صنایع خلاق و معماری فضا‌های تربیتی و پایش سلامت جسمی کودکان و نوجوانان شامل می‌شود.
علاوه بر این، دانشکده تعلیم و تربیت اسلامی در تلاش است با طراحی و اجرای روش‌های نوین، دانشجویانی تربیت کند که در برابر فرایند یادگیری خود مسئولیت‌پذیر باشند و تحصیل در این دانشکده آنها را برای یادگیری مادام‌العمر و خودمدار آماده کند.
آنا: امور دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی در نزدیک به گذشت دو سال از راه‌اندازی در سما، تاکنون چه دستاورد‌هایی داشته و چه تعداد دانشکده، رشته و دانشجو دارد و در چند شهر ایجاد شده است؟ و آیا به اهداف اولیه دست یافته‌اید؟
حمیدی‌فر: در کمتر از دو سالی که از راه‌اندازی دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی گذشته، خوشبختانه دستاورد‌های امیدوارکننده‌ای حاصل شده است. اکنون ۲۷ دانشکده در شهر‌های مختلف ازجمله (به‌عنوان نمونه) تهران، مشهد، اصفهان، زنجان، بندرعباس، بوشهر، یزد و شیراز فعالیت دارند که در مجموع، تعداد دانشجویان در رشته‌های گوناگون (نظیر مدیریت آموزشی، تکنولوژی آموزشی، فلسفه تعلیم و تربیت، مشاوره و راهنمایی، آموزش ابتدایی، آموزش علوم پایه و زبان‌های خارجی و رشته‌های روانشناسی و …) رو به افزایش است.
برخی از مهم‌ترین فعالیت‌ها و دستاورد‌های دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی؛ «بررسی طرح نامه‌های متقاضیان دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی در استان‌ها و مجوز ۲۷ دانشکده»، «استاندارسازی آرایش ترمی رشته‌های تحصیلات تکمیلی در واحد‌های دانشگاهی»، «طراحی و بازنگری برخی از برنامه‌های درسی دانشگاهی با رویکرد مهارتی و تربیت اسلامی»، «کیفیت بخشی آموزشی درس روش تحقیق در رشته‌های زیرمجموعه»، «برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی با محوریت تربیت دینی، اخلاقی و فرهنگی در مدارس»، «انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با نهادهای فرهنگی و آموزشی برای ارتقای سطح مهارت مربیان و معلمان»، «راه‌اندازی گروه‌های پژوهشی در حوزه مطالعات تربیت اسلامی و تربیت اخلاقی» و«راه‌اندازی گروه‌های مؤلفان برای تألیف کتاب‌های درسی» هستند.
اگرچه هنوز در میانه راه هستیم، اما بر اساس ارزیابی‌های اولیه و بازخورد‌های جامعه دانشگاهی و دانشجویان، می‌توان گفت بخش قابل‌توجهی از اهداف اولیه محقق شده و همواره در حال اصلاح و تکمیل زیرساخت‌ها و برنامه‌های خود هستیم تا به جایگاه برتر در حوزه تربیت اسلامی دست پیدا کنیم.
آنا: به عنوان دانشیار دانشگاه در گروه مدیریت آموزشی و آموزش عالی، چالش‌های کنونی عرصه تربیت اسلامی را چه می‌دانید و چه راهکار‌هایی برای آنها ارائه می‌دهید؟
حمیدی‌فر: معتقدم که مهم‌ترین چالش‌های کنونی در عرصه تربیت اسلامی به چند دسته تقسیم می‌شوند.
فاصله میان نظریه و عمل: بسیاری از معلمان و مربیان، آموزش‌های نظری خوبی می‌بینند؛ اما در صحنه عمل، ابزار‌ها و مهارت‌های لازم را برای پیاده‌سازی تربیت اسلامی در کلاس درس یا محیط مدرسه ندارند.
کمبود محتوای به‌روز و کاربردی: در برخی موارد، محتوای آموزشی و تربیتی چندان با نیاز‌ها و واقعیات جامعه امروز سازگار نیست و به‌روزرسانی آن ضروری است.
چالش‌های عصر ارتباطات: فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و دسترسی سریع به اطلاعات، باعث شده دانش‌آموزان در معرض انواع داده‌ها و الگو‌های گوناگون قرار گیرند که کنترل و هدایت تربیتی را دشوارتر کرده است.
تربیت اسلامی فقط یک موضوع مدرسه‌ای یا دانشگاهی نیست، بلکه فرایندی است اجتماعی و چندوجهی که همه نهادهای تأثیرگذار جامعه باید در آن سهیم باشند
همکاری ناکافی میان مدرسه و خانواده: تربیت اسلامی و اخلاقی نیازمند مشارکت همه‌جانبه اولیا و مربیان است؛ اما گاهی این هم‌افزایی به‌خوبی شکل نمی‌گیرد.
برای حل این چالش‌ها، راهکار‌هایی ازجمله برگزاری دوره‌های ضمن خدمت کاربردی و مهارتی برای معلمان و مربیان، طراحی محتوای درسی و فوق‌برنامه به‌روز و متناسب با اقتضائات فرهنگی و فناوری جامعه، استفاده هوشمندانه از فضای مجازی و تولید محتوا‌های جذاب و بومی برای جهت‌دهی صحیح به گرایش‌های دینی و اخلاقی دانش‌آموزان و تقویت ارتباط سه‌جانبه میان مدرسه، خانواده و دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی برای هم‌افزایی تربیتی وجود دارد.
آنا: پسوند اسلامی در دانشکده‌های تعلیم و تربیت به چه معناست و چه هدفی را دنبال می‌کند؟
حمیدی‌فر: قرآن این کتاب تربیتی، در آیات بسیار، بهترین وسیله تکامل انسان را تفکّر، تعقّل و تدبّر می‌داند و فلسفه وجودی تمام دین‌های آسمانی و رسالت پیامبران را تعلیم و تربیت شمرده است. در آیه ۱۵۱ سوره بقره آمده است: «در میان شما، فرستاده‌ای از خودتان روانه کردیم، که آیات ما را بر شما می‌خواند و شما را پاک می‌گرداند و به شما کتاب و حکمت می‌آموزد و آنچه را نمی‌دانستید، به شما تعلیم می‌دهد.». پسوند «اسلامی» در دانشکده‌های تعلیم و تربیت به این معناست که ما فقط به آموزش مباحث عمومی تربیتی بسنده نکرده‌ایم؛ بلکه تربیت را در بستر و چارچوب جهان‌بینی اسلامی دنبال می‌کنیم. این پسوند بر اهمیت مبانی دینی، اخلاقی و معنوی در فرایند تعلیم و تربیت تأکید دارد.
اهداف دانشگاه در این نام‌گذاری؛ گنجاندن باور‌ها و ارزش‌های اسلامی در سرفصل‌ها و محتوای آموزشی، پرورش معلم، مربی و پژوهشگر با هویت اسلامی و توانایی پیوند دادن مباحث نظری با ارزش‌های دینی، تربیت دانشجویان با روحیه مسئولیت‌پذیری اخلاقی و معنوی در قبال جامعه و ایجاد تمایز بنیادین در نگاه به انسان و تعلیم و تربیت بر اساس آموزه‌های قرآنی و سیره اهل‌بیت (ع) هستند.
آنا: به عنوان بانوی فرهیخته و دانشگاهی در عرصه تعلیم و تربیت چه توصیه‌هایی به خانواده‌ها به‌ویژه مادران در پیاده‌سازی امور تربیتی و تربیت اسلامی دارید؟
حمیدی‌فر: توصیه‌ام به خانواده‌ها به‌ویژه مادران گرامی، این است که موارد زیر را به کار گیرند و عمل کنند؛
الگوبودن: مهم‌ترین الگوی فرزند، والدین هستند. اگر مادر و پدر رفتار دینی و اخلاقی در زندگی روزمره داشته باشند، تأثیر مستقیم بر شکل‌گیری هویت دینی فرزند خواهد داشت.
ارتباط مستمر با مدرسه: مادران می‌توانند با حضور فعال در انجمن اولیا و مربیان و شرکت در برنامه‌های مدرسه، هماهنگی بهتری با مسئولان و معلمان برای جهت‌دهی تربیتی فرزندشان ایجاد کنند.
تقویت فضای معنوی در خانواده: برگزاری جمع‌های خانوادگی با محور قرائت قرآن، دعا، گفتوگو درباره مسائل اخلاقی و اجتماعی، تأثیر بسیار مثبتی در نهادینه‌شدن ارزش‌های دینی در ذهن فرزندان دارد.
استفاده از منابع و فناوری‌های نوین: امروزه منابع فراوانی اعم از کتاب‌ها، نرم‌افزار‌ها و برنامه‌های آموزشی وجود دارد که می‌توانند در مسیر تربیت اسلامی به والدین کمک کنند. گزینش هوشمندانه و کنترل‌شده این منابع به غنای تربیتی فرزندان کمک می‌کند.
آنا: در طول ۴۶ سال بعد از انقلاب و اکنون در عصر ارتباطات و اطلاعات تا چه اندازه در مسیر رشد اخلاقی، دینی و فرهنگی دانش‌آموزان موفق بوده‌ایم؟
حمیدی‌فر: در طول ۴۶ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نظام آموزش و پرورش تلاش‌های فراوانی برای رشد اخلاقی، دینی و فرهنگی دانش‌آموزان انجام داده است. موفقیت‌های چشمگیری هم به دست آمده است؛ به‌ویژه در حوزه آموزش ارزش‌های انقلابی و اسلامی، ایجاد روحیه ایثار و فداکاری در دوران دفاع مقدس، و نهادینه کردن مناسبت‌های دینی و انقلابی در فضای مدارس.
منابع فراوانی اعم از کتاب‌ها، نرم‌افزار‌ها و برنامه‌های آموزشی وجود دارد که می‌توانند در مسیر تربیت اسلامی به والدین کمک کنند. گزینش هوشمندانه و کنترل‌شده این منابع به غنای تربیتی فرزندان کمک می‌کند
در عصر ارتباطات و جهانی‌شدن اما با چالش‌های جدی روبه‌رو هستیم. دسترسی گسترده به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، فرهنگ‌ها و سبک‌های زندگی متنوعی را پیش چشم نوجوانان قرار می‌دهد و نیازمند هوشمندی مضاعف والدین، مربیان و سیاست‌گذاران آموزشی است؛ اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، می‌توان گفت گام‌های بلندی برداشته شده است، اما برای رسیدن به تربیت ایده‌آل اسلامی که در برابر هجمه‌های فرهنگی مقاوم باشد و در عین حال، پویا و جذاب عمل کند، همچنان نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر، پژوهش‌های عمیق‌تر و تلاشی همگانی هستیم.
آنا: و سخن آخر…
حمیدی‌فر: نکته مهمی که لازم به یادآوری است، تعامل و هم‌افزایی میان دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، آموزش و پرورش، حوزه‌های علمیه، نهادهای فرهنگی و خانواده‌هاست. تربیت اسلامی فقط یک موضوع مدرسه‌ای یا دانشگاهی نیست، بلکه فرایندی است اجتماعی و چندوجهی که همه نهادهای تأثیرگذار جامعه باید در آن سهیم باشند.
همچنین تأکید می‌کنم که دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به گستردگی و تنوع رشته‌ها و واحد‌های دانشگاهی، ظرفیت بزرگی برای توسعه و تعمیق تربیت اسلامی دارد. از راه‌اندازی دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی در سراسر کشور تا طراحی دوره‌های تخصصی برای مربیان و دانشجویان؛ همه اینها باید در مسیر ارتقای سرمایه انسانی با رویکرد دینی و اخلاقی حرکت کنند.
به‌یاری خداوند و با همکاری تمامی دلسوزان تعلیم و تربیت، امیدواریم بتوانیم گام‌های بلندی در اعتلای امور تربیتی و تربیت اسلامی برداریم و نسلی مؤمن، اخلاق‌مدار، خلاق و مسئولیت‌پذیر پرورش دهیم که آینده ایران اسلامی را درخشان‌تر کنند.
source